Geenstijl

Historicus Martin Harlaar (Amsterdam, 1956) publiceerde Het gender-experiment. Hoe maakbaar is onze identiteit als M/V/X? en Ben ik wel woke genoeg? Een ontdekkingstocht door het land der Social Justice Warriors.

Het Gender-experiment (2024) is het derde boek dat verschijnt in het kader van het Grote Vragen-project. De centrale gedachte in dit project is om mensen met verschillende meningen over een bepaald thema bij elkaar te brengen. Dat klinkt misschien braaf, maar het is in deze brave tijden vooral moedig, om voor je mening uit te komen en de intellectuele confrontatie met andersdenkenden aan te gaan.

In De getemde mens (2021) stond de vraag centraal waar onze moraal vandaan komt. In Ben ik wel woke genoeg (2022) gaven zevenentwintig academici uit de Verenigde Staten en Europa antwoord op de vraag of het vrije woord en de wetenschappelijke methode onder druk stonden ten gevolge van het woke-activisme. Het Gender-experiment is een direct uitvloeisel van Ben ik wel woke genoeg?

Harlaar: “Ik vroeg mij af of ik wel ‘woke’ genoeg was, toen ik in april 2021 las dat de American Humanist Association (AHA) Richard Dawkins zijn eretitel Humanist van het Jaar 1996 had ontnomen. Dawkins zou uitspraken hebben gedaan die gemarginaliseerde groepen vernederen. Als linkshumanist stuit het mij vanzelfsprekend tegen de borst als gemarginaliseerde groepen vernederd worden. Ik had dat niet achter Dawkins gezocht. De druppel zou deze uitspraak van Dawkins zijn geweest:

Some men choose to identify as women, and some women choose to identify as men. You will be vilified if you deny that they literally are what they identify as.

Ik begreep na twee keer lezen nog niet helemaal wat deze uitspraak zo abject maakte en wist dat het daarom moest liggen aan mijn gebrekkige ‘wokeness’. Beschaamd en op zoek naar meer helderheid surfte ik naar de site van de AHA:

Regrettably, Richard Dawkins has over the past several years accumulated a history of making statements that use the guise of scientific discourse to demean marginalized groups, an approach antithetical to humanist values. His latest statement implies that the identities of transgender individuals are fraudulent, while also simultaneously attacking Black identity as one that can be assumed when convenient. His subsequent attempts at clarification are inadequate and convey neither sensitivity nor sincerity. Consequently, the AHA Board has concluded that Richard Dawkins is no longer deserving of being honored by the AHA, and has voted to withdraw, effective immediately, the 1996 Humanist of the Year award.”

Onderdrukkers en onderdrukten

Harlaar: “Woke gaat over onderdrukkers en onderdrukten. Een gevoel voor rechtvaardigheid dat zo ver gaat dat woke totaal onrechtvaardig wordt voor iedereen die niet tot dat hele kleine groepje onderdrukten behoort. Dus alle vrouwen verliezen hun recht op privacy en en veiligheid, want er zijn een paar mannen die zeggen dat ze vrouw zijn en dat ze onderdrukt worden. Die piepkleine, te verwaarlozen minderheid bepaalt de regels en de rest moet daarin meegaan.

Hamas is nu ook woke, de nieuwste bal in de kerstboom van woke. Woke doet mij denken aan de beginjaren van het fascisme en aan de culturele revolutie in China.

Antifa, BLM en transgenders helpen elkaar, omdat ze allemaal het gevoel hebben dat ze op dezelfde manier tegen de wereld aan kijken. Dus niet dezelfde problematiek interessant vinden, maar er wel op dezelfde manier naar kijken. In Amerika heb je de ‘Drag Queen Story Hour’ en die drag queens worden dan beschermd door Antifa. Die zijn in het zwart gekleed en dragen automatische wapens. De intolerantie bij woke is schrikbarend. Ik vind er weinig links aan. We kunnen ook wel gaan verdedigen dat de fascisten eigenlijk links waren. In het woord nationaalsocialisme zit het woord socialisme.

Maar door de manier waarop het nationaalsocialisme met anderen omging, noemen wij dat nooit links. Wat de sympathie van links voor Hamas betreft: als linkse ongelovige verbaas ik mij al heel lang over de vergoelijkende houding van veel linkse partijen als het ging en gaat om problemen die voortvloeiden uit geloof. Ik ben van mening dat je solidair kunt zijn met sociaaleconomisch kwetsbare groepen, zonder dat je omzichtig doet zodra religieus gefundeerd gedrag in beeld komt. Alle mensen zijn in de eerste plaats individuen en moeten niet als leden van een bepaalde groep behandeld worden. Daarmee sluit je mensen op in een groep.”

De cancelcultuur.

Harlaar: “Een van de grote gevaren van woke is de cancelcultuur. De internationaal gerenommeerde socioloog Ruud Koopmans schrijft daarover in Ben ik wel woke genoeg? Wetenschappelijke onderzoekers die niet woke zijn krijgen geen subsidie meer, kunnen dus geen onderzoek doen en komen niet in aanmerking voor een aanstelling. Ik zat net vanmiddag naar een nieuw filmpje van Jordan Peterson met zijn dochter Mikhaila te kijken.

Hij heeft weer een rechtszaak verloren en moet op heropvoedingscursus. En dat komt omdat er twaalf klachten waren over zijn optreden als klinisch psycholoog. En die klachten zijn allemaal van mensen die geen cliënt bij hem waren en die niet eens voor het grootste gedeelte in Canada wonen, zover ik begrepen heb.”

Er waart wederom een spook door Europa

Harlaar: “De basisregel van het wokeisme is dat de mensheid bestaat uit onderdrukkers en onderdrukten. Ruim honderdzeventig jaar na het verschijnen van het Communistisch Manifest waart er wederom een spook door Europa. Het spook van het ‘postmoderne communisme’. Dit spook kent vele verschijningsvormen en vele namen, waarvan Critical Race Theory, Intersectionality, Identity Politics en Woke de bekendste zijn. Instellingen en organisaties die positief staan tegenover sociale rechtvaardigheid zullen als eerste worden gedeconstrueerd en eventueel gereconstrueerd, maar dan in gedekoloniseerde staat, dat wil zeggen ontdaan van de dominante westerse, witte ideeën, zoals de waarden van de Verlichting. Een geweldig boekje is Trigger Warning: Is the Fear of Being Offensive Killing Free Speech? van de Britse journalist Mick Hume.

Hume ziet drie vijanden van het Vrije Woord. 1: de officiële censoren in de regering en de rechtbanken. 2: de steeds invloedrijker wordende niet-officiële censoren op sociale media zoals Twitter en 3: zelfcensuur onder druk van de eerste twee.

Hume constateert dat zelfcensuur ook op universiteiten oprukt: ‘Universiteiten horen burchten te zijn van open-minded onderzoek en vrijheid van meningsuiting. Opmerkelijk genoeg is de universiteitscampus een belangrijk nieuw front geworden in de oorlog tegen de vrijheid van meningsuiting, aan beide zijden van de Atlantische Oceaan. Wat opmerkelijk is, is niet dat academische vrijheden worden aangevallen – die worden door krachten van buitenaf bedreigd vanaf de oprichting van de eerste Europese universiteiten in de middeleeuwen. Het ongelooflijke is, dat het nu studenten en academici zelf zijn die zich bij de campusautoriteiten vervoegen om nieuwe grenzen te stellen aan de vrijheid van meningsuiting en het vrije denken aan universiteiten in het VK en de VS. Onze universiteiten zijn verre van ivoren bastions van vrijheid, maar zijn zichzelf meer gaan zien als een baarmoederachtig fort om jonge mensen te beschermen tegen gevaarlijke woorden en ideeën.’ “

Harlaar: “Floris van den Berg, schrijver van Het Spook van Woke, heeft aan twee van mijn drie boeken meegedaan. Hij vertelde me dat studenten van de Universiteit Utrecht zich konden inschrijven voor een college over de geschiedenis van de West-Europese filosofie. Van den Berg werd na een klacht van een student op het matje geroepen omdat hij racistisch zou zijn. En waarom was hij racistisch? Omdat hij alleen maar blanke filosofen had behandeld.

Wat heeft KOZP nou helemaal bereikt? Sinds Kick Out Zwarte Piet denk ik elke keer ‘Zwarte Piet’ als ik Quinsy Gario zie. Dat had ik voor die tijd nooit. De veronderstelling dat iedere blanke een racist is, begon al met Philomena Essed. Antoine Verbij van de Groene Amsterdammer heeft haar proefschrift Inzicht in alledaags racisme destijds grondig gefileerd.”

Verbij: Er trok een koude wind over Nederland, de wind van het wetenschappelijk bewezen racisme. Door de kieren van het knusse, al te knusse minderhedendebat in Nederland stroomde een ijzige tocht naar binnen. Met rillende ruggengraat bekende de natie schuld. Een tijdlang was het in de tram dringen geblazen om die lege stoel naast een donker ogende passagier te bemachtigen. In de supermarkten vochten de mensen om voor de kleine Essed de zak Witte Reus van het bovenste schap te mogen pakken. Mensen wendden hun blik niet meer af of bleven haar ook niet meer aanstaren als ze tegenover haar zaten - al die vormen van ‘alledaags racisme’ maakten plaats voor oogcontacten van de politiek correcte duur, aangevuld met beleefde opmerkingen in de trant van: ‘Wat bent u mooi van kleur.’ De lessen waren overgekomen.

Harlaar: “Een mooi voorbeeld van het volkomen doorgedraaide debat over racisme en de slavernij staat in Ben ik wel woke genoeg?

Valika Smeulders (hoofd van de afdeling geschiedenis van het Rijksmuseum in Amsterdam) richtte met drie andere vrouwen de tentoonstelling Slavernij in. Valika Smeulders werd geboren op Curaçao, 103 jaar nadat de slavernij in het Koninkrijk der Nederlanden werd afgeschaft. In 2012 promoveerde zij op het proefschrift Slavernij in perspectief. In 2019 ontving ze de Black Achievement Award. Dit is – zo lees ik bij Wikipedia – een erkenningsprijs die jaarlijks wordt uitgereikt aan personen ‘die zich als zwart rolmodel verdienstelijk hebben gemaakt in de Nederlandse samenleving.’ De prijzen werden in 2016 ingesteld door het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee). Valika Smeulders is een nazaat van zowel totslaafgemaakten als slavenhouders. Zij is dus minder onschuldig dan u wellicht had gedacht. Ik citeer de laatste alinea van het artikel uit Trouw: Smeulders kende een nazaat van een vrouw die ook slachtoffer was geworden van haar [Smeulders’] voorvaderlijke plantagehouder. Ze heeft, ondanks haar eigen complexe familiegeschiedenis, haar excuses aangeboden voor zijn gedrag.

“Ik vond het heel fijn om dat gesprek te hebben met haar. Het bracht ons dichter bij elkaar en het zorgde voor een connectie van het verleden en het hier en nu. Ik zou iedereen aanraden om het ongemak vooral niet uit de weg te gaan. Als je het aangaat, kun je het transformeren tot iets dat bevrijdend is.”

Harlaar: “In Ben ik wel Woke genoeg? schrijf ik dat bepaalde woke-types weglopen met Malcolm X. Ze hebben totaal geen moeite met zijn schandelijke antisemitische uitlatingen en dat hij totaal niet vrouwvriendelijk was. Michel Foucault is een held van woke en het maakt hun niets uit dat hij voor een grijpstuiver kleine jongetjes van achteren nam op een kerkhof in Tunesië “want hij heeft ons geleerd over de onderdrukkers en de onderdrukten”.”

De gendergekte

In Het gender-experiment staat een bijdrage van de Amerikaans homorechtenactivist Jonathan Rauch. Een citaat: ‘De radicale genderideologen van vandaag schaden de transgendergemeenschap op dezelfde manier als linkse activisten begin jaren negentig schade toebrachten aan de beweging voor de rechten van homo’s en lesbiennes.’

Van Amerongen: Vroeger werd je punk. En nu word je transgender. Is het niet deels een modegril van pubers, die zich afzetten tegen hun ouders?

Harlaar: “Zolang ze het zelf opvatten als een trend vind ik het prima. Maar het wordt natuurlijk pijnlijk als meisjes laat denken dat ze gelukkiger worden als ze

testosteron gaan nemen. En als ze op hun zeventiende of achttiende hun borsten laten verwijderen. Zo’n driekwart van de cliënten van genderklinieken zijn meisjes. En velen krijgen later spijt, maar er wordt door de genderklinieken nauwelijks aan opvolging gedaan, dus de exacte cijfers kennen we niet. Maar de wal keert het schip. Sportvrouwen verzetten zich steeds vaker tegen deelname van transvrouwen, en feministes en terfs laten ook steeds meer van zich horen. Maar er is een D66-wetsvoorstel van 11 oktober 2023. De wet maakt het aanbieden en uitvoeren van handelingen gericht op het veranderen van iemands seksuele gerichtheid en genderidentiteit strafbaar. Maar genderidentiteit is net zoiets als die ziel. Je zou om in hun terminologie te blijven kunnen zeggen: het is een social construct. Ik ben bang dat er wel eens een meerderheid voor die wet zou kunnen zijn. Ik zie helemaal geen heil in het verbieden van conversie therapie op basis van seksuele geaardheid. Want niemand wordt verplicht om daaraan mee te doen. De consequentie van de nieuwe wet zou zijn dat psychotherapeuten op straffe van een jaar gevangenisstraf of 22.500 euro boete niet meer mogen proberen er achter te komen wat er met de persoon aan de hand is. Ze zijn verplicht de ‘genderidentieit’ van de cliënt te bevestigen. De cliënten hebben recht op ‘affirmative care’. Stel je voor dat die ‘bevestigende zorg’ in de jaren ‘70 en ’80 had bestaan, toen er een explosieve toename was van het aantal meisjes dat zichzelf te dik vond en eindigde als anorexiaptiënt. Artsen hadden dan die meisjes moeten bevestigen en dieetpillen en liposuctie moeten voorschrijven.”

FRANS DE WAAL

Van Amerongen: In je boek staat een mooie bijdrage van Frans de Waal, een van de meest vooraanstaande primatologen van de wereld. Zijn bijdrage deed me denken aan dat grapje van de paleontoloog die over duizend jaar de botten van een zelfverklaarde transman vindt en dan zegt: dit is een vrouw.

Frans de Waal in Het gender-experiment: ‘Primatologen hebben geen reden om sekse te relativeren. Ik heb denk ik wel duizend lezingen gehoord op congressen over primatologie. En toch heb ik nog nooit iemand voor de toehoorders zien staan die zei: ‘Weet u, ik heb mannelijke en vrouwelijke orang-oetans in het bos gevolgd en vind dat hun gedrag opvallend veel gelijkenissen vertoont.’ De spreker zou worden uitgelachen omdat de sekseverschillen wat betreft gedrag bij de meeste primaten zeer scherp omlijnd zijn. Bovendien houden we van deze verschillen. Ze zijn cruciaal voor ons. Deze verschillen maken het sociale leven van primaten juist zo fascinerend. De mannen hebben een agenda, en de vrouwen een andere, en het is onze taak om de wisselwerking tussen beide na te gaan. Mannen en vrouwen hebben soms tegenstrijdige belangen, maar omdat geen van beide seksen de evolutionaire race kan winnen zonder de andere sekse, kruisen hun agenda’s elkaar altijd wel op een bepaald punt.’

Van Amerongen: Uit het voorbeeld van Frans de Waal blijkt dat echte wetenschap de vloer aanveegt met woke gedoe als social constructs etc. In hoeverre zijn de Nederlandse universiteiten al verziekt door het wokeisme. Mogen de werken van De Waal nog wel gelezen worden op de faculteit biologie van de UvA?

Harlaar: ‘“Ik weet niet hoe het precies op de UvA zit, maar in zijn algemeenheid kun je zeggen, dat in de landen waar het woke-activisme sterk is, de menswetenschappen het meest zijn aangetast door de wokekanker, maar dat biologie ook al tal van verdachte knobbeltjes vertoont. Ook wetenschappelijke bladen als Nature capituleren voor het woke-activisme. In 2022 werd besloten dat redacteuren onderzoeksartikelen mogen weren die maatschappelijk gevoelig liggen, ook als ze wetenschappelijk goed onderbouwd zijn.”

Ben ik wel links genoeg?

“Ik voel mij tot op de dag van vandaag verbonden met de pacifistisch-socialistische traditie, met een scheut anarchisme. Zodra ik in de jaren zeventig mocht stemmen, stemde ik op de PSP vanwege het afwijkende, linkse geluid. Ik heb pas jaren later een foto gezien die ik typerend vond: de PSP’ers Henk Lankhorst, Fred van der Spek en Bram van der Lek die in 1967 met z’n drieën voor de Amerikaanse ambassade in Amsterdam protesteerden met borden om hun nek met daarop ‘USA uit Vietnam’ en ‘USA moord’. Lankhorst en Van der Spek, twee keurig geklede heren, Van der Lek op sandalen. Durven uitkomen voor je mening, ook al ben je maar met z’n drieën, of met z’n tweeën of alleen. Je mond open durven doen, ook als je weet dat bijna niemand het met je eens is. Ik stem nog steeds GroenLinks, maar ik stem dan in de eerste plaats op een persoon die ik vertrouw. De laatste twee keer heb ik op Laura Bromet gestemd.

Je komt tegenwoordig op tal van belangrijke functies GroenLinks types tegen die totaal geen ruggengraat hebben als het gaat om verzet tegen de intolerantie van het woke-fascisme. Ze doen mij denken aan de linkse types in de jaren zestig en zeventig die geen kwaad woord wilden horen over Mao en de Culturele Revolutie. Maar moeten jij en ik ons als ‘klassiek’ linkse, witte, oude, heteronormatieve mannen laten dwingen om, weet ik veel, Forum te gaan stemmen ofzo? Geen denken aan! Kom Arthur, trek je sandalen aan. We gaan met z’n tweeën voor de Palestijnse Diplomatieke Missie in Brussel protesteren. ‘Free the hostages NOW!’”