Geenstijl

Maar: is dat hoog genoeg?

'Hoogste rente in 23 jaar'. Zo was de titel van enkele bijdragen in de pers en op LinkedIn. Klinkt heftig, zeker als men kijkt vanaf welk niveau de rentes zijn gestegen. Dit betekent immers dat de rentelasten op nieuwe schulden en schulden met variabele rente van overheden, bedrijven en burgers meer dan verdubbeld kunnen zijn. Men zou kunnen denken, zoals de titel lijkt te suggereren, dat de rente nu veel te hoog staat, maar dat zou wel eens onjuist kunnen zijn.

De persoon die het bovenstaande op zijn LinkedIn plaatste (naam is weggelaten) heeft gelijk dat de rente de hoogste is in 23 jaar. Impliciet wil hij daarmee zeggen dat de ECB ver genoeg is gegaan met het verhogen van de rente, die nu op 3,75% staat. Immers, als bedrijven en particulieren zich hebben gefinancierd tegen 2% of lager, dan ligt de rente nu dus boven de 4%. Mochten deze partijen variabele schulden hebben of moeten herfinancieren, dan verdubbelt de rentelast dus en zal dit bij veel particulieren en bedrijven flink inhakken op de toekomstige consumptie en investeringen.

En dit is precies wat de ECB wil (althans, moet doen). Door de economie een knauw te geven, zal de vraag verminderen, wat bij een gelijkblijvend aanbod, tot lagere prijzen of op zijn minst niet verder stijgende prijzen zou moeten leiden. Zodoende wil de ECB dus de inflatie beteugelen.

Maar er zijn twee goede redenen om nog niet het sein brand meester te geven. Allereerst blijft de inflatie hardnekkig hoog. Tot dusverre loopt de ECB achter de feiten aan. Eerst zagen ze geen inflatiegevaar, toen er inflatie was, was het verhaal dat het tijdelijk (transitory) zou zijn, maar ook dat bleek niet juist. Inmiddels vreest de ECB (en met haar de Fed en BoE), dat de verankering van de inflatie wordt bedreigd. Dit is als bedrijven en werknemers hun prijzen voor goederen en diensten aanpassen aan de verwachte inflatie in plaats van alleen aan de plaatsgevonden inflatie; ze gaan anticiperen in plaats van reageren.

Als het anker losschiet, dan wordt het heel erg moeilijk voor de centrale bank om het inflatiemonster te bedwingen; het is de nachtmerrie van iedere centrale bankier. Daarom zal de ECB doorgaan met verkrappend beleid totdat de inflatie en de kerninflatie zich neerwaarts bewegen EN dicht bij het beleidsniveau van 2% zitten. Helaas zit de inflatie nog ver af van dat niveau. 

Zo was de inflatie 23 jaar geleden iets van 2,18% en de rente lag dus op 3,75%. Nu echter, is de rente weliswaar ook 3,75%, maar de inflatie in juli was 5,3%. Als de inflatie hoger is dan de rente, dan is er eigenlijk iets mis, want in reële termen (dus gecompenseerd voor koopkrachtverlies) gaat men tegen een rente van 3,75% er op ACHTERUIT. Hierbij moet ook aangemerkt worden dat de inflatie voor de gehele eerste helft van het jaar nog veel hoger ligt dan die 5,3% omdat de inflatiecijfers van begin dit jaar veel hoger waren.

Nu was de inflatie zelfs meer dan 10% in oktober 2022, dus de neergaande trend in inflatie lijkt in ieder geval te zijn ingezet, maar of deze rond de 2% zal uitkomen in 2023 is allerminst zeker. Zo blijft de kerninflatie, dat is de inflatie die energie, voedsel alcohol en tabak buiten beschouwing laat, hardnekkig hoog. Verder stijgen de olieprijzen weer waardoor de neergaande trend in inflatie zal worden afgevlakt. Nu is de vergelijkingsbasis nog steeds gunstig (olie was een jaar geleden $97 per vat; hoger dan de huidige prijs), maar het verschil tussen nu en toen wordt wel rap minder. Deze “wind mee” zal de ECB dus binnenkort verliezen als de olieprijs op het huidige hoge niveau blijft liggen.

Verder loopt de kerninflatie flink achter op de feiten. Looneisen zijn flink gestegen in een poging de al plaatsgevonden inflatie (deels) te compenseren. Veel cao’s zijn dan ook pas recent gesloten en zullen dus een opwaarts effect geven voor de kerninflatie voor de rest van 2023 en 2024 (veel salarisverhogingen zullen gefaseerd ingevoerd worden). Dit zal een daling van de kerninflatie tot rond de 2% voor 2023 en 2024 praktisch onmogelijk maken. En als de totale inflatie zo rond de 5% blijft hangen, is er dus het (voornoemde) risico, dat werknemers het beu zijn om achter de feiten aan te lopen terwijl de bedrijfswinsten nieuwe records breken; ze gaan nog veel hogere looneisen stellen. 

Des temeer reden dus voor de ECB om de economie de nek om te draaien: bedrijfswinsten dalen dan, en werknemers raken hun goede onderhandelingspositie kwijt door toenemende ontslagen en werkloosheid. Vraag naar energie neemt dan af en zodoende kan de totale inflatie en de kerninflatie zakken naar het niveau van rond de 2%. 

Dit zal wellicht lukken, maar dus niet in de komende 18 maanden. De ECB zal op zijn minst de rente langer hoog moeten houden om de economie af te remmen. Temeer omdat de rentegevoeligheid van de economie flink is verminderd doordat particulieren en bedrijven in de eurozone meer dan voorheen hun rente hebben vastgezet de afgelopen jaren. Dus de pijn van de renteverhoging dringt maar mondjesmaat door (impact is dus vertraagd). Wederom een reden om aan te nemen dat de ECB de rente langer hoog zal moeten laten. Vraag is, houdt zij de rente dan op 3,75% of zal de ECB deze ook nog verder verhogen?

Dus de hoogste rente in 23 jaar, is dat hoog genoeg? Gezien de inflatie en de kerninflatie, is het antwoord nee; bij lange na niet. Als men kijkt naar het effect van de huidige 3,75% op de lange termijn (dus als het gros van de herfinancieringen hebben plaatsgevonden), dan wellicht ja. Wellicht, omdat deze vlieger alleen opgaat als in de tussenliggende periode de looneisen, de werkgelegenheid en bedrijfswinsten een neerwaartse trend laten zien. Zo niet, dan is de hoogste rente in 23 jaar niet hoog genoeg.