Geenstijl

Zon. Zee. En een lijvige discussie over politieke economie in de panelen. Kom er maar in, reaguurder ZOMG

Beste redactie,

waarom weet ik alweer niet, maar ik heb een paar weken (niet voltijd, af en toe, ik heb ook nog gewoon werk) gewerkt aan het bijgevoegde stuk. Doe er mee wat je wil (als het geplaatst wordt, dan onder m'n reaguurdersnaam ZOMG).

Een paar dingen die misschien wel aardig zijn: ik verwijs naar cijfers over de economie van de VN, waarin het heel erg duidelijk is dat de welvaart in Nederland pas echt flink ging toenemen toen de slavernij al zo'n negentig jaar afgeschaft was: de Marshallhulp, wederopbouw van Duitsland en vooral de gasbel bij Slochteren hebben veel en veel meer betekend voor de algemene welvaart dan de koloniën. Dit geldt niet voor individuen uit de elite (die wel belangen in de koloniën hadden), maar de gewone man die nu voor vieze racist en slavenhouder wordt uitgemaakt door diezelfde elite.

Maar ja, feiten doen er tegenwoordig niet echt meer toe...

Wie het verkloot hebben voor ons volgens mij: Nieuw-Links van PvdA, Van Agt, Wiegel.

In ieder geval, doe er mee wat je wil, dan ga ik weer verder met het analyseren van de onderwijsplannen van D66.

We worden al de nodige weken/maanden in de MSM (en daarbuiten) overspoeld door termen die u het liefst nooit meer wilt horen. In een lang epistel betoogde Van Rossem laatst:

"En dat alles komt vooral van bovenaf, van een elite in de politiek, de media en de culturele sector, waar mensen in bewegen die platforms, bereik, een goed inkomen, subsidie en/of aanzien hebben, maar zichzelf toch onderdrukt wanen of tot slachtoffer bestempelen en die een rassenstrijd voeden, waar in werkelijkheid een klassenstrijd sluimert."

Ik denk dat hij hier een heel goed punt heeft: veel verschillen die worden toegeschreven aan racisme kunnen heel goed ook economisch verklaard worden. Dit speelde ook al langer door m'n hoofd en daarom ben ik dieper in de materie gedoken en heb mijn bevindingen hieronder opgeschreven. Of het klopt wat ik schrijf: geen idee, maar daar laat ik me niet door afleiden.

Onlangs las ik een artikel over hoe Gen Z in de VS hard geraakt zal worden door de huidige omstandigheden:

""The pandemic recession has thus thrust Gen Z, as a cohort, into a deep state of financial precarity. The effects are intergenerational." Their earnings will likely be depressed for, quite literally, the rest of their life."

Ik denk niet dat dit overdreven is. Ongeveer tien jaar geleden was ik in Tallinn (Estland) en de zwervers en alcoholisten op straat daar waren bijna zonder uitzondering dertigers en veertigers. De economie daar stortte na de val van de Sovjet-Unie in en werkloosheid was op z'n top rond 2000. De huidige zwervers stonden toen net aan het begin van hun loopbaan, maar er waren een stuk minder banen.

Nu het een stuk beter gaat het in Estland doet de jongere generatie het daar erg goed. Maar de pechvogels uit de generatie daarvoor (en dan vooral de Russischtalige minderheid) hebben het een stuk moeilijker en die gaan het waarschijnlijk niet veel beter krijgen: op de arbeidsmarkt moeten ze concurreren met jongeren en als werkgever is, hoewel het niet mag, de keuze dan vrij snel gemaakt. Gevolg: langdurige werkloosheid en oplopende armoede bij een specifieke onderklasse in het land.

Daarbij speelt, dat als je kijkt naar de economie van Estland, je ziet dat deze zichzelf heeft omgevormd tot een heel ander soort economie, waarvoor deze mensen niet zijn opgeleid. De Esten zetten nu in op diensten en vooral ICT: er zijn veel ICT- en Fintech-startups rond de universiteiten en iedereen wil de volgende Skype (grotendeels gemaakt in Estland) worden. De klappen zijn gevallen in de zware industrie en de maakindustrie, oftewel, daar waar je de lagere lonen typisch vindt. Het gevolg voor mensen die daar werk(t)en: minder verdiensten, minder vertrouwen, langdurige werkloosheid, enzovoort, waar ook hun nakomelingen nog last van kunnen hebben (lage verwachtingen, cynisme, geen geld voor opleidingen, enzovoort). Problemen (economisch of anders) kunnen zich opstapelen bij groepen die klappen krijgen, ongeacht wat de oorzaak voor die klappen is geweest (oorlog, economische crisis, en ja, ook slavernij), zeker als er geen buffer is om die klappen op te kunnen vangen.

Armoede kan zich opstapelen. Voor rijkdom geldt dit ook: de rijkste families in Florence zijn dat al zeshonderd jaar. Dus ja, ongelijkheid bestaat en kan (zeer) lang (generaties) blijven bestaan. Dat dit zou komen door 'institutioneel racisme' zoals her en der beweerd wordt vind ik een paar bruggen te ver: 'institutioneel klassisme' verklaart ook een hele hoop en door de hoofdoorzaak (lees: een tekort aan banen en mogelijkheden) aan te pakken kom je waarschijnlijk veel verder dan door standbeelden weg te halen, of straten te hernoemen.

Terug naar de Nederlandse situatie. Het is handig om er de historische cijfers bij te pakken. De VN heeft van alle huidige landen een overzicht van data, inzichtelijk gemaakt door het Gapminder-project. Dit project is opgericht door wijlen professor Hans Rosling uit Zweden, die met harde datafeiten over de wereld mythes en onwaarheden wilde bestrijden. Zijn book 'Factfulness' is een absolute aanrader.

De economische data van de wereld gaat terug tot ongeveer 1800, maar moet zoals vermeld op de website van Gapminder wel met een flinke korrel zout genomen worden, aangezien deze voor alle landen is omgerekend tot een enkele waarde, zodat landen met elkaar vergeleken kunnen worden. Het inkomensniveau van Nederland (afgezet tegen de levensverwachting) vind je hier. Om de grafiek goed te begrijpen moet je het concept van de inkomensniveau zoals gedefinieerd door Gapminder eerst even lezen. 

Als we naar de bubbels kijken (mijn vermoeden is overigens dat de data tot 1850 niet heel erg betrouwbaar is) dan kunnen we een paar dingen concluderen (in het achterhoofd houdende dat er twijfels zijn over de kwaliteit van de data): per hoofd van de bevolking is Nederland in de laatste 200 jaar altijd al rijk geweest ten opzichte van de rest van de wereld, maar eigenlijk was het de eerste 150 jaar daarvan voornamelijk kudt voor de gewone man (inkomensniveau 2). Tot aan de Tweede Wereldoorlog ging de welvaartsgroei helemaal niet hard en vlak voor de oorlog zat de gemiddelde persoon qua inkomen op ongeveer hetzelfde niveau als Midden-Amerika in 2019. De echte welvaartsgroei begon pas na het einde van de Tweede Wereldoorlog. De Marshallhulp en de heropbouw van de Duitse industrie na de oorlog zal in de eerste jaren hier een grote rol gespeeld hebben, maar ik wil nog op een andere factor wijzen die in de grafiek goed naar voren komt: de ontdekking van de gasbel bij Slochteren in 1959. Vooral het gas heeft Nederland (en de gemiddelde Nederlander) heel erg veel welvaart gebracht. "Indië verloren, rampspoed geboren"? Nee hoor, gewoon: "Gas d'r bi-j". De gasbel heeft zeer grote gevolgen voor Nederland gehad.

Op Vrij Links werd onlangs een boek besproken over hoe het beleid van Lubbers al veertig jaar schade doet aan Nederland. Hoewel het beleid van Lubbers geen pretje was, moeten we niet vergeten dat Lubbers een politieke erfenis had gekregen: de aardgasbaten uit wingewest Groningen zijn voor een aanzienlijk deel verbrast door de kabinetten onder leiding van Den Uyl en Van Agt, die het geld gebruikten voor het optuigen van een sociaal stelsel en allerlei andere maatschappelijke zaken (waaronder, toegegeven, ook goede infrastructuur). In feite hebben we gedaan wat we Zuid-Europa verwijten: lekker feesten en niet nadenken over morgen (alleen dan wel met ons eigen geld). Als we hetzelfde als Noorwegen hadden gedaan (de baten in een fonds stoppen), dan hadden we er nu mogelijk een stuk rooskleuriger voor gestaan. Een paar excessen die ik zelf heb gezien (maar niet direct van heb geprofiteerd): het eeuwige studeren, hoge studiefinanciering zonder tegenprestatie, hoge uitkeringen en subsidies, enzovoort. Nu worden de huidige studenten weer opgezadeld met hoge schulden, waardoor studeren voor sommige groepen (de onderklasse) weer verder buiten bereik is. Dit had niet hoeven te gebeuren.

Economen hebben dit fenomeen de 'Dutch Disease' genoemd. Voor de duidelijkheid: het waren niet alleen de babyboomers die het geld over de balk hebben gesmeten, maar ook de generatie daarvoor die op dat moment in het kabinet zaten (oftewel Marcel van Dam, Hans Wiegel, Dries van Agt, enz.). En bedankt.

Een gevolg van deze 'Hollandse Ziekte' is dat de dienstensector er flink van groeide en de 'vieze baantjes' niet meer in trek waren. Ook omdat de economie al flink aan het groeien was (in heel Noordwest-Europa) kwamen er meer gastarbeiders, eerst uit Europa, maar later werden er contracten afgesloten met Turkije en Marokko om arbeiders te werven (Den Uyl zegde deze in 1973 overigens weer op, maar tegen de verwachting gingen de mensen niet terug). De werkloosheid liep op, maar er was genoeg geld uit Groningen om dat te maskeren.

Door al dit extra geld werd Nederland veel meer een diensteneconomie. Ruilverkaveling en verregaande automatisering in de landbouw zorgden er voor dat er steeds minder mensen in de agrarische sector hoefden te werken, want je kon af met veel minder mensen. Bij de maakindustrie speelde er naast automatisering nog iets anders: de introductie van de gestandaardiseerde scheepscontainer zorgde ervoor dat transport niet langer de grootste kostenpost was, maar arbeid. Voorheen zaten fabrieken dichtbij de afzetmarkt vanwege de hoge transportkosten, maar toen die (per product) verwaarloosbaar werden, werden fabrieken verplaatst naar plekken waar arbeid goedkoper was, zoals China (voor heel veel) en Bangladesh (voor kleren). Gelukkig voor Nederland kon Rotterdam zich omvormen naar een zeer grote containerhaven, iets dat de voorheen drukke havens van Londen en Liverpool bijvoorbeeld niet lukte en wat daar voor grote armoede onder de (voormalige) havenarbeiders zorgde. Het verhaal achter de scheepscontainer is overigens fascinerend beschreven in het boek 'The Box'.

Het (grotendeels) wegvallen van transportkosten heeft er ook voor gezorgd dat toeleveringsketens zich steeds meer gespecialiseerd hebben om meer en goedkoper te kunnen produceren en flink op te schalen. Er zijn nog maar weinig bedrijven die alle productieprocessen in eigen handen hebben en op grote schaal opereren. Zoals Philips vroeger opereerde (namelijk alles zelf doen) zou tegenwoordig commerciële zelfmoord zijn. In plaats daarvan koop je componenten en halffabrikaten bij toeleveranciers en maak je een product. Het voordeel is veel en veel lagere kosten (niet zelf maken, geen voorraden) en sneller kunnen inspelen op vragen van de markt, het nadeel hebben we eerder dit jaar mogen ondervinden toen heel China op slot ging. De fabrieken die er in Nederland zijn worden steeds verder geautomatiseerd, wat leidt tot verlies van bepaalde banen. Hoewel automatisering tot meer banen kan leiden vereisen deze nieuwe banen vaak wel andere vaardigheden.

Voor de mensen aan de onderkant van de markt die niet met deze veranderingen mee kunnen blijven er steeds minder banen over en voor die banen ondervinden ze zowel opwaartse/zijwaartse druk (migranten, goedkopere arbeidskrachten uit MOE-landen, enzovoort) als neerwaartse druk: mensen met een hogere opleiding die geen baan kunnen krijgen op hun eigen niveau gaan onder hun niveau werken en dwingen zo degenen die ze vervangen om ook onder hun niveau te werken, enzovoort. Als je onderop zit kan je echter nergens heen. Dan zijn er ook nog andere factoren, zoals dat huren/kopen van een woning door de jaren heen flink duurder is geworden en kan je met een enkele kostwinner vaak niet meer rondkomen. Als je dan een baan hebt, dan word je soms ook nog gedwongen om als zzp'er in verkapte loondienst aan de slag te gaan. Leuker is het niet geworden.

Natuurlijk zijn er mensen die niet willen werken, niet met geld om kunnen gaan, alles op de pof kopen en vervolgens de Rabobank de schuld geven, maar ik zie dat eerder als uitzondering dan regel.

De politieke partijen hebben de bal flink laten vallen want dit probleem wordt elke paar jaar aangekaart in de media. Voor de meeste partijen staat 'de arbeider' niet (meer) centraal. Kijken we aan linkerzijde: GroenLinks komt voort uit de CPN, maar de enige blijvende invloed van Marx daar is het cultuurmarxisme. D66 is nooit een arbeiderspartij geweest, PvdD en CU evenmin. PvdA, de grootste arbeiderspartij, heeft in de jaren 70 eigenlijk al afscheid genomen van de gewone man en is na de overname door Nieuw Links een bureaucratenpartij geworden. Links lijkt de arbeider dus opgegeven te hebben (als ze al voor de arbeider op kwamen) en heeft zich vol op de identiteitspolitiek gestort. Stel je voor: je hebt moeite om een baan te vinden om je gezin eten te geven en je wordt verweten een vieze racist te zijn door klimaatdrammers die de ene vliegreis na de andere maken. Ik zou woest worden.

Aan de linkerzijde had ik mijn hoop (wat dit onderwerp betreft) gevestigd op SP, maar die slaan ook geen deuk in een pakje boter en hebben in de laatste tien jaar alleen maar zetels verloren. Oftewel: links is compleet de weg kwijt als het gaat om hun traditionele achterban. Dat zijn niet mijn woorden, maar die van Jan Marijnissen. In een interview uit 2018 legt hij de vinger op de zere plek (en luister het interview ook vanaf 15:45 over zijn afkeer van Antifa).

Dan aan de midden- en rechterzijde: VVD, SGP, CDA en 50Plus hebben 'de arbeider' nooit als doelgroep gehad. De meeste van deze partijen richten zich op namelijk op (groot)kapitaal, agrariërs en middenstand. Ook Forum voor Democratie richt zich expliciet op de middenstand en heeft, voor zover ik weet, geen economische plannen voor de lagere sociale klassen.

Blijft over: PVV. Ik denk dat Wilders c.s. het probleem en de doelgroep heel goed horen, maar ik denk niet dat ze de oplossing hebben (het verkiezingsprogramma is wat karig).

(Er is ook nog ergens DENK. Tja.)

Op dit moment zie ik geen een van de politieke partijen zich inzetten voor meer banen, althans niet op dit niveau. PvdA zegt dat ze er graag 100.000 banen willen creëren, maar zegt er expliciet bij dat dit in de publieke sector moet zijn (en raad eens waar PvdA nog steeds oppermachtig is). Dat gaat de onderkant niet helpen.

Sommige mensen denken dat een universeel basisinkomen de oplossing zou moeten zijn. Het universeel basisinkomen is iets dat intellectuelen (en Rutger Bregman) een erg spannend idee vinden, maar ik betwijfel dat het gaat werken om een aantal redenen: ten eerste denk ik dat je min of meer een gesloten systeem zou moet hebben en dat hebben we (nu) niet. In de EU kunnen burgers zich vestigen waar ze willen, met (na een tijd) volledige toegang tot de lokale sociale voorzieningen. Als je een UBI in gaat voeren, zonder dat de rest van Europa dat doet en dit inkomen is genoeg om van te kunnen leven (inclusief woonkosten), dan voorzie ik een aanzuigende werking en stort het systeem zeer snel in. Je kan dit op twee manieren ondervangen: grenzen dicht (wat de voorstanders van het basisinkomen juist niet willen) of door minder te geven (zoals bijvoorbeeld in Alaska, waar elke inwoner $1000-$2000 per jaar krijgt van de olieopbrengsten), maar dat is niet genoeg om van rond te komen en dan heb je dus alsnog die banen nodig. Ten tweede: er zijn genoeg mensen die met hun ziel onder hun arm zullen lopen als ze niet (hoeven te) werken. Die gaan echt niet opeens schilderen, literatuur schrijven, muziek maken of intersectioneel dansen. Nee, die willen gewoon lekker werken.

De Nederlandse goeroe van het basisinkomen herkauwde laatst weer wat van z'n argumenten over waarom het basisinkomen ingevoerd moet worden, maar de gegeven voorbeelden zijn zeer kleinschalige experimenten (kleine groepen werklozen of verslaafden die buiten bestaande zorg vallen en het als een laatste kans zagen) en in gesloten systemen (één land, met buitengrenzen, soms zonder goed sociaal stelsel). Deze kan je simpelweg niet vertalen naar Nederland binnen de EU.

Een andere oplossing die soms geopperd wordt: grenzen dicht. Ik denk dat dit absoluut geen haalbare kaart is: de EU verlaten betekent het onderhandelen over nieuwe verdragen met de EU. Nederland is een doorvoerland en de transportsector is belangrijk. Als de grenzen dicht gaan worden andere landen al snel aantrekkelijker. In Griekenland zouden ze meteen de sirtaki dansen, want daar zijn de Chinezen op dit moment al flink aan het investeren om een grote haven aan te leggen om het vervoer naar Europese markten met een paar dagen te kunnen verkorten. Als Rotterdam te lastig wordt (door grenzen), dan voorzie ik dat ze op termijn veel marktaandeel gaan verliezen. Onderdeel blijven van de Schengenzone kan natuurlijk wel, maar dan zit je nog steeds met de goedkope arbeid uit MOE.

Het verlaten van de EU heeft wel wat heel veel meer voeten in de aarde dan de meeste mensen denken. Volgens artikel 50 van het EU-verdrag duurt het maximaal twee jaar na kennisgeving, tenzij er unaniem gekozen wordt voor verlenging (zoals een paar keer is gebeurd bij Brexit). Maar stel dat we de dag na de verkiezingen artikel 50 in werking laten treden dan zou het heel goed kunnen dat het minstens drie jaar duurt voordat er een Nexit komt. Er is, behalve het EU-verdrag zelf nóg een verdrag waarmee Nederland in de EU verankerd is, namelijk het Benelux-verdrag. In 2012 is het nieuwe Benelux-verdrag, waar expliciet aan de EU gerefereerd wordt, ingegaan waar de opzeggingstermijn 3 jaar is. In de eerste tien jaar kan het verdrag helemaal niet opgezegd worden. Op z'n vroegst zou een Nexit in het meest (on)gunstige (afhankelijk van je mening over Nexit) pas vlak voor de verkiezingen van 2025 plaats kunnen vinden. Benelux (in de huidige vorm) zonder EU kan simpelweg niet. Ik wil overigens niet beweren dat de EU niet drastisch hervormd moet worden (integendeel).

Andere oplossingen moeten mogelijk zijn. Iets dat Trump heeft geprobeerd (en waar hij eigenlijk maar heel matig in is geslaagd) is het terug proberen te halen van maakindustrie naar de VS. Ik denk dat hij de complexiteit van toeleveringsketens zwaar heeft onderschat. Toch denk ik dat in Nederland (of desnoods Europa) het wel zou moeten kunnen werken en we ons daar hard voor moeten maken. Een groot voordeel is dat je het productieproces een stuk makkelijker kan controleren op onder andere het naleven van milieueisen en rechten van werknemers. Daarnaast zijn er genoeg dingen die we zelf net zo goed kunnen maken als, zeg, China, India, Bangladesh of Turkije (denk bij de laatste paar aan bijvoorbeeld kleding). Tenminste, als onze huidige maakindustrie niet al krakend ineen gaat storten. Als we ook oog hebben voor de simpelere banen en er een goede pr-campagne in Nederland ('Koopt Nederlandsche Waar') en in het buitenland ('If it ain't Dutch, it ain't much') tegenaan gooien, dan kan er veel moois gebeuren.

Overigens denk ik dat het (eventueel) terughalen van bedrijven of het overtuigen van bedrijven om naar Nederland te komen veel meer een nationale zaak moet worden. Op dit moment gebeurt dat op het niveau van de gemeente (!), met soms desastreuse gevolgen, zoals in de Wieringermeerpolder, waar een wethouder (VVD) namens de gemeente onderhandelingen ging voeren met gehaaide juristen van Microsoft en Google en die waarschijnlijk aan alle kanten flink genaaid zijn (behalve dan misschien wat 'vrindjes'). Er was blijkbaar wel wat ondersteuning uit Den Haag, maar als je daar een paar keiharde kleautzakken op had gezet, dan had daar een veel betere deal uit kunnen komen.

Samengevat: banen maken door de maakindustrie terug te halen en/of te stimuleren, met goed onderbouwd centraal beleid. Ik zeg: laten we er een vijfjarenplan van maken. Als we het goed aanpakken en met veel enthousiasme uitvoeren, dan kan het zelfs in vier jaar.