Geenstijl

Ja echt rustig bedoelen we dan hè. Want één glas per dag is helemaal niet ongezond. "Ook dat ene glaasje per dag kunt u beter laten staan" is BULLSHIT, Volksverlakkerskrant. Althans, als wij reaguurder Wetenschopper moeten geloven. Kom er maar in!

Beste redactie,

Ik zit als medisch onderzoeker met gekromde tenen het originele artikel in de Lancet, het comment in de Lancet, en de verslaggeving in de landelijke dagbladen te volgen. Niet omdat het onderzoek ondeugdelijk zou zijn, maar vooral omdat de wetenschapverslaggevers van Telegraaf en Volkskrant de nog relatief voorzichtige en genuanceerde uitspraken van deze onderzoekers totaal overinterpreteren en blijk geven niet in staat te zijn onderzoeksdata kritisch te beoordelen. Om te janken, want zij zijn de vertalers van complex onderzoek naar het grote lekenpubliek en nog belangrijker naar overheden en adviesraden, met niet alleen misinterpretatie van onderzoek tot gevolg maar met mogelijk verstrekkende gevolgen op leefstijl - en dus gezondheid - van een potentieel miljoenenpubliek. Mijn beperkte maar medisch onderlegde geest komt met de ruwe grafiekjes voor mijn neus maar tot één conclusie: matig alcoholgebruik is NIET evident ongezond, en "the science is NOT settled". Voor de oplettende lezer: goh, waar hebben we die kreet eerder gehoord?

Ik kan een hele verhandeling schrijven en alle punten en komma's uitkauwen waar nuance aangebracht moet worden, maar ik zou zeggen: beoordeel zélf de twee cruciale figuurtjes die ik nu voor mijn snufferd heb (figuur 1 en 2 op pagina's 1517 en 1518 van de oorspronkelijke publicatie). En ja, ook als leek zijn die prima te interpreteren, hieronder een dummy walkthrough.

Figuur 1: de onderzoekers vergelijken uiterst zuinige drinkers (0-25 gram alcohol oftewel max. ongeveer 2 pilsjes per week) met minder zuinige drinkers. Ze kijken voor deze categorieën drinkers naar totale sterfte (linker grafiek) en hart- en vaatziekten (rechter grafiek). Voor de zuinige drinkers zetten ze het risico op 1 (grijze stippellijn); voor de andere categorieën zetten laten ze in stemmig bordeauxrode vierkantjes zien waar hun risico op uitkomt, afgezet tegen de alcoholconsumptie. De verticale bordeauxrode lijntjes zijn belangrijk: ze laten grofweg de zekerheid van het gebied zien waarbinnen de rode vierkantjes (zouden kunnen) vallen. Oftewel: raakt een verticaal rood lijntje totaal los van het grijze stippellijntje, dan geldt dat bij die betreffende alcoholconsumptie het risico op sterfte of hart- en vaatziekten met grote zekerheid afwijkt t.o.v. de zuinige drinkers. Als jullie nog niet afgehaakt zijn, dan is dit de conclusie: de linkergrafiek laat zien dat er pas vanaf 150 gram alcohol per week een verhoogde sterftekans is te zien van slechts luttele procenten, en die sterftekans neemt eigenlijk pas zienderogen toe vanaf 200 gram alcohol per week (dan kom je rond de 1.2 uit, oftewel een 20% hogere kans op sterfte). De rechter grafiek laat iets heel opmerkelijks zien: rond de 100-150 gram alcohol consumptie is er juist sprake van een verlaging van je risico op hart- en vaatziekten.

Figuur 2: dit opmerkelijke positieve effect op hart- en vaatziekten wordt verder uitgesplitst voor subcategorieën hart- en vaatziekten, nl. beroerte, hartinfarct, ander kransslagaderlijden, hartfalen, en een kleine vergaarbak met andere hart- en vaataandoeningen. De grafiekjes zijn op vergelijkbare manier te lezen als figuur 1. Conclusies: alcoholconsumptie geeft al gauw een licht verhoogd risico op een beroerte (weliswaar slechts ~10% bij minder dan 200 gram alcohol per week), geeft pas vanaf 200 gram alcohol per week een verhoogd risico op hartfalen, heeft geen duidelijk effect op kransslagaderlijden anders dan een infarct, maar: heeft bij 100 gram alcohol per week een duidelijk beschermend effect tegen een hartinfarct (~20%) dat zelfs blijft gelden voor de zwaarste drinkers. En aangezien dit positieve effect optreedt in de grootste categorie hart- en vaatziekten valt hiermee het beschermende effect van alcohol rond 100-150 gram consumptie (deels) te verklaren (zie Figuur 1).

Conclusie: 100 gram alcohol per week is volstrekt veilig om te drinken, misschien zelfs 150 gram. Uitgaande van die veilige 100 gram: dat zijn toch al gauw 7 pilsjes of 5 glazen wijn per week. En goh, verrassend: als je de interpretatie van de onderzoekers zélf terugleest in het artikel, dan staat er letterlijk: "In current drinkers of alcohol in high-income countries, the threshold for lowest risk of all-cause mortality was about 100 g/week". Het is dus ONBEGRIJPELIJK dat de Volkskrant en Telegraaf met een lezing komen dat zelfs één glas per dag al teveel is.

De berichtgeving focust genadeloos op figuur 4, en daar gaan dingen mis of zijn onduidelijk. Figuur 4 is - i.t.t. de figuren 1 en 2 - een extrapolatie/schatting, geen meting. Met die extrapolatie is iets bijzonders aan de hand: er wordt niet vergeleken met niet-drinkers maar met zuinige drinkers (56 gram per week). De conclusies in de Volkskrant worden WEL geformuleerd als vergelijkingen met geheelonthouders: zie bijvoorbeeld "Geheelonthoudende vrouwen worden gemiddeld 1,3 jaar ouder dan de één-glas-per-dag-drinksters". Dit is een (te ver doorgetrokken) extrapolatie, en berust dus NIET op een directe analyse met niet-drinkers. De onderzoekers geven aan dat ze de niet-drinkers niet geschikt achten als referentiegroep: "we observed notable differences in baseline characteristics between never drinkers and current drinkers (eg, in relation to sex, ethnicity, smoking, and diabetes status; appendix p 12), supporting the validity of focusing on current drinkers in our main analysis". 

Heel bijzondere vinding: ze vinden zelfs dat never drinkers een slechtere levensverwachting hebben dan zelfs de zwaarste drinkers (zoals in het Comment paper in de Lancet verwoord staat: "In secondary analyses, former drinkers (n=29 726) and—to a lesser extent—never drinkers (n=53 851) had a higher risk of cardiovascular disease (and all-cause mortality) than even the heaviest drinkers in the sample". Het geheel buiten beschouwing laten van niet-drinkers om de gezondheidseffecten van de dosis alcohol zuiver in beeld te krijgen valt misschien nog te verdedigen (hoewel dit ook al een fors punt van discussie kan vormen), maar dit betekent dus dat extrapolaties van (positieve) gezondheidseffecten naar geheelonthouders erg gevaarlijk zijn, en dat dit NIET direct onderzocht is in het artikel (alleen indirect dus via extrapolaties). Los van deze verregaande conclusies, gebaseerd op extrapolaties waarbij de geheelonthouders zelf buiten beschouwing zijn gelaten, zit er nog meer 'devil in the detail'; zo gebruiken de onderzoekers in figuur 4 als referentiegroep zuinige drinkers met een wekelijkse inname van 56 gram, terwijl in figuur 1 en 2 als referentie 0-25 gram wekelijkse alcoholconsumptie gebruikt wordt. 

Daarom blijft mijn hoofdboodschap staan: oordeel zelf, pak die grafieken erbij. De lezing van de Volkskrant is een selectieve lezing van de conclusies, cherry-picking, een overinterpretatie door simplificatie, en is niet goed te rijmen met statements van de onderzoekers zelf zoals de eerste zin van hun Interpretation op de eerste pagina: "In current drinkers of alcohol in high-income countries, the threshold for lowest risk of all-cause mortality was about 100 g/week".

Ik trek een flesje open, het is tenslotte vrijdag.

Groeten van reaguurder (en tevens medisch onderzoeker) Wetenschopper