Geenstijl

Trias politica is ook maar een mening

Hier scheiden onze wegen, was dat niet iets met bestuurlijke vernieuwing? Ja, in 1748 al, toen baron De Montesquieu met z'n Trias Politica de weg vrijmaakte voor nieuw leiderschap. Regering regeert, rechter spreekt recht en ongezien de tyfus met tirannie. Geen Zonnekoningen meer. Gaat al eeuwen goed, tot Pechtold. Maar we hebben het dan wel vaak over Sigrid Kaag, Orwellongren kan er ook wat van. Ze haat de Wet Openbaarheid van Bestuur bijvoorbeeld evenveel als nepnieuws, en probeert misschien wel daarom het recht op overheidsdocumenten daarom nog snel even te hervormen, voor de volgende verkiezingen graag. Haar eigen D66 schreef met GL de Wet Open Overheid. Ooit bedoeld voor onderzoekende journalisten, inmiddels afgezwakt genoeg voor de Eerste Kamer. De aanpassingen in de wet zorgen dat de kosten dalen van 1 miljard per jaar naar slechts 50 miljoen, aldus Ollongren. (dat miljard factcheckte ze gek genoeg zelf* al in 2019: false)

Hoe je zoveel bespaart? Daar heb je heel creatieve consultants voor in Kaagland. Je laat gewoon de instantie die de hoogste rechter is in WOB-geschillen MEEDOEN met het maandelijkse weglakoverleg! De Raad van State vroeg of twee medewerkers bij het  WOB War Room overleg van de belangrijkste woordvoerders van de ministeries kon aansluiten, om de fijne kneepjes van het stiften en Robowobben te leren. Dit Interdepartementaal WOB Overleg  bespreekt niet alleen hoe je de boot zo langmogelijk kan afhouden bij irritante verzoeken, maar ook hoe ver ze denken te kunnen gaan met het oprekken van de bestaande regels.

Op 20 november 2020 bespraken de Wob-chefs van de ministeries de uitnodiging in het interdepartementaal Wob-overleg (IWO). De reactie: 'Moet de Raad dat wel willen?' Whatabout onafhankelijkheid? Wat zouden de directeuren Wetgeving en Juridische Zaken daar nou van vinden? En toen werd het pijnlijk: die überwetsdienaars vinden dit juist dikke prima. Dat weten we omdat de verslagen zijn gewobd. En dit keer bleef de lakstift dicht...

D66 en GroenLinks willen de Wob vervangen door een nieuwe Wet Open Overheid. Die nam de Tweede Kamer al in 2016 aan, maar bleef daarna steeds steken in de senaat. Met Pritt en lakstift pasten Bart Snels en Steven van Weyenberg het ontwerp daarna aan, zodat de achterkamer niet langer zou kunnen steigeren. Op z'n D66's: transparantieregister eruit, termijnen oprekken. Lukte pas begin februari dit jaar, getimed vlak na de val van het kabinet en mooi in campagnetijd. Niet dat het hielp, de wetswijziging moet nog behandeld worden in de Tweede Kamer, de bedoeling is eind deze maand.

In dat licht is het bijzonder dat de Raad van State vorig jaar oktober al twee juristen had vrijgemaakt om te werken aan de invoering van deze wet. Zeldzame voortvarendheid, gezien de doorlooptijd van de gemiddelde Wob-zaak. 

De RvS heeft twee afdelingen: eentje is de hoogste bestuursrechter, de ander adviseert het kabinet over de inhoud en vorm van wetsvoorstellen. Beide afdelingen wilden een stoeltje in de Wob War Room. Want in de nieuwe WOO moet dit orgaan ook weglakken op verzoek documenten openbaren. Waar kan je dat nu beter leren dan van de uitvoerend productenten van de Ruttedoctrine? En is het niet handig om ook de rest vast lekker 'in te regelen'?

Het is niet duidelijk hoe dit plan ontstond, maar het kwam van hogerhand. Warm aanbevolen bovendien, daarna waren ook de juristenbaasjes akkoord. Dat dit staatsrechtelijk niet helemaal lekker is, werd pas opgemerkt toen het voorstel voor het eerst terechtkwam bij ambtenaren zónder rechtenstudie: de woordvoerders in het IWO.

Dat gebeurde 20 november vorig jaar, toen Nederland alweer een maandje in lockdown was. Den Haag zat middenin de parlementaire enquête over de Toeslagenaffaire, op deze dag vertelde een ex-ambtenaar dat ze al in 2013 had gewaarschuwd dat de Belastingdienst echt goed fout zat. Desondanks won de fiscus later bij de Raad van State zaak na zaak, als ouders procedeerden tegen gigantische vorderingen. De staatsraden stempelden bezwaar op bezwaar weg, het moest immers consistent. Pas toen een nieuwe rechter eens een heel dossier doornam, kwam deze dwaling aan het licht.

Niet verwonderlijk dus dat de woordvoerders wel nattigheid voelden. Het straalt immers niet lekker af op de minister, zo bij elkaar op schoot. 'Moet de Raad van State dat wel willen?' In het IWO gaat het immers ook over hoe ver je wetten kan oprekken en of er niet beter veel meer Robowob laksoftware kan worden aangekocht. En was voor het bespreken van de nieuwe wet WOO niet juist een aparte werkgroep opgetuigd? 

De woordvoerders van ministers Ollongren (BZK, D66) en Van Engelshoven (Onderwijs, D66) vertelden dat het idee vanuit de RvS was gekomen. Omdat ze het ook wel gek vonden, hoorden ze de twee juristen van de Raad eens uit. Toen merkten ze dat de juristen van de Raad het een non-issue vinden. "We lezen de stukken al lang mee, via jullie bazen. Kajsa weet ervan."

In het verslag staat dat woordvoerders zelfs formeel op de strepen van Montesquieu gingen staan: deelname van de RvS werd weggestemd. En de onafhankelijke rechtspraak gered. Voorlopig dan. Want denk maar niet dat de opperhoofden Juridische Zaken hun lesje hebben geleerd. 'Structurele deelname aan het IWO wordt op een later moment nogmaals bekeken.'

Het ontbreekt in dit land aan kritische journalistiek. Zelfvoldane, innig met politieke partijen verweven publieke omroepen. Samenklittende uitgeverijen die door de staat betaald worden, onvoorwaardelijk links leunende journalisten die pluriformiteit niet herkennen als het in hun gezicht geslagen wordt en dus "het klimaat", "de migratie" of "de EU" als voldongen feiten behandelen die geen kritiek verdragen. Een overheid die onder de Rutte Doctrine alles zwart/wit weglakt in Wob-verzoeken, de burger het zicht op beleid belemmert en de soevereiniteit hoeksteen voor hoeksteen uitlevert aan supranationele "belangen".

Wat kunnen wij daar tegen doen? Niet alles. Maar wel iets. GeenStijl is een klein bedrijf met een groot bereik, dat surft op de waan van de dag. Onder die golven willen we naar parels duiken. De onderste stenen zoeken. Daar heb je duikers voor nodig, met expertise, tijd en geduld. Dat kost geld. Geld dat bij ons niet tegen de plinten omhoog klotst. Want geen staatssteun. Want niet woke. Want geen grote corporate suikerooms. Wil u meer, of minder onderzoek onder de oppervlakte? Dan kunt u dat regelen. U doet een duit in het zakje, wij zetten Wobbers en Gravers in.