Geenstijl

"If Europe were once united in the sharing of its common inheritance, there would be no limit to the happiness, to the prosperity and the glory which its three or four hundred million people would enjoy."

Met dat citaat uit september 1946 uit Winston Churchill zijn verzuchting over de vernietingsdrang die in de oorlogsjaren daarvoor in heel Europa woedde. In Zürich sprak hij de hoop uit dat Europa zou opstaan ("Let Europa arise!") en dat zich een nieuwe eenheid zou smeden: "If we are to form the United States of Europe, or whatever name it may take, we must begin now."

Geen grenzen aan het Europese geluk en de Europese welvaart, sprak Churchill. Na de val van de Muur leek het daar ook even op. De welvaart is inmiddels zo hoog, dat we alleen nog lijken te kunnen klagen over het verlies van iedere cent aan rijkdom, die als een vanzelfsprekendheid wordt beschouwd, en die door politiek beleid en leiderschap in stand gehouden moet worden. Dit omdat we in de decennia na de oorlog steeds meer zijn opgevoed met een gedachte (en een praktijk) van een zorgende overheid in een staat die ons vooruit helpt als we willen groeien, opvangt als we vallen, en die onze medemens dient te corrigeren als die de gebaande paden naar de gouden horizon dreigt te verlaten om het groene gras van het knisperende populisme te verkennen.

Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft Europa ook voornamelijk naar zichzelf gekeken, met een waakzaam oog. Waakzaam, alert en altijd paraat om correctief op te treden, onderwijl manieren bedenkend om zichzelf en elkander te ketenen in een politiek, bureaucratisch en verdragsrechtelijk controlesysteem dat enerzijds welvaart en voorspoed moest stimuleren en anderzijds de nationalistische en populistische uitwassen aan banden moest leggen. 

Het Verdrag van Rome, de Europese Unie, het Verdrag van Maastricht, de Schengenzone en de euro maakten van de individuele problemen van natiestaten, collectieve perikelen van Europa - met collectieve rechten om individuele naties te corrigeren. Kijk eens terug op het recente (door economische crisis en stijgende populistische peilingen getekende) decennium en vraag het maar aan de democratisch en economische geknechte Grieken, zie hoe de EU zich ingetogen maar overtuigd achter de Spaanse regering schaart tegenover de Catalaanse graslopers, gluur eens over de grenshekken van Viktor Orbán en peil het eens in Polen, waar een wens tot zelfbeschikking te ver afwijkt, in conservatieve zin, van de progressieve idealen van de EU en derhalve in Brussel als een soort politieke opstand wordt uitgelegd. Andersom zijn er altijd uitzonderingen met een hypocriet bijsmaakje: continentale kapitein Duitsland laat het begrotingstekort van vervallen grootmacht Frankrijk altijd onbesproken op tafel liggen.

En dan is er nog het Verenigd Koninkrijk. Albion, dat sinds de Brexit-stem als een Atlantis onder water wordt geduwd door een starre, autoritaire EU die geen uittreders accepteert en daar zware diplomatieke en economische sancties aan koppelt waarmee ze - geholpen door een bijna zonder uitzondering eurofiel ingestelde mainstream media - ook in de publieke opinie nog heel aardig wegkomen. Die Britten verpesten immers het ideaal, want nationalisme is een vijandige ideologie en zonder samenwerking stevenen we immers onherroepelijk op oorlog af. It is what we have been taught, sinds Churchill - de Britse premier, nota bene - zijn speech gaf in 1946.

Hij sprak in die speech over de atoombom als een schild van bescherming, dat in de juiste handen alleen gebruikt zal worden voor recht en vrijheid. Maar in de verkeerde handen kan het beschavingen vernietigen. De Europese Unie is in onze tijden ook zo'n atoombom, zij het in de vorm van een 'vreedzaam' diplomatiek wapen: het beschikt over genoeg autoritaire dreiging om eenheid af te dwingen, maar werkt evengoed vernietigend tegen degenen die de eenheid in welvaart bedreigen.

In deze Europese Unie is Mark Rutte tijdens zijn premierschap "gegroeid" van een gematigd euroscepticus tot een overtuigd "Europeaan". Is dat een (politiek ongetwijfeld onvermijdelijke) knieval voor de dwingende ideologie van de Europese Unie, geboren uit een weke ruggengraat? Is het economisch opportunisme, waar we als land overigens sterk van profiteren in arbeid, koopkracht en concurrentiepositie? Of is het, cynischer, simpelweg de volgende logische stap in de carrière van een premier die heel goed beseft dat het massieve schip der Europese Superstaat zich niet laat wenden, laat staan keren, maar die een plekje op de brug toch ambieert omdat het schip, recht zo die gaat, vooralsnog alleen wat ijsbergen schampt maar nog nergens fatale averij heeft opgelopen en dat ook vermoedelijk niet zal gaan doen?

Rutte's derde kabinet zou wel eens heel goed zijn laatste kunnen zijn, want in eigen land is zijn politieke averij inmiddels wel zichtbaar. Zijn Europese ervaring overstijgt ondertussen die van de meeste ambtsgenoten en ook zijn politieke moederfiguur Angela Merkel zal na haar eigen aanstaande vertrek het gevoel van rust dat Rutte kan brengen als een prettig pensioen ervaren. Hoewel we Rutte hier te lande de afgelopen jaren soms iets te goed hebben leren kennen als een opportunist, een leugenaar en iemand die dubieuze geitenpaadjes en inlegvelletjes niet schuwt om de democratie buitenspel te zetten (of het nou richting het volk of in het voordeel van de multinationals is), kun je toch ook constateren dat 's mans nuchterheid, ongebreidelde energie en optimisme (drie eigenschappen die hij niet veinst of verzint) een verademing zouden zijn in Brussel. Laten we eerlijk zijn: een onverstoorbare blauwhelm als Rutte is voor iedereen beter dan de bezopen clown Juncker, de hysterische federale populist Verhofstadt of de pompeuze zak hete lucht  Timmerfrans, die gedrieën een pijnlijk beeld van een zwalkend, lallend en retorisch uitgeput Brussel schetsen met hun absurdistische publieke optredens.

Maar ook met Rutte in Brussel zal de aanzwellende onvrede niet afnemen over de onwillige, archaïsche en ondemocratische organisatie die bestaat uit zelfvoldane, volgevreten en van elke dagelijkse werkelijkheid losgezongen ambtenaren en ideologen in een papieren vredesfabriek die te veel oubollige ideeën uitstoot. De Grieken zijn bedwongen, rond de migratieproblematiek is wat meer rust gecreëerd (maar meer dankzij het uitschakelen van ISIS dan door het handelen van de EU) en in Spanje wordt de Catalaanse onafhankelijkheidsdrang momenteel door de rechterlijke macht neergeslagen. Maar dan zijn er nog de Polen die steeds meer praatjes krijgen, de Italiaanse banken die bukken onder gevaarlijke schulden in een land dat een populair eurosceptisch (en dus "populistisch") bestuur kent, en vergeet de Gilets Jaunes niet, die Macron wekelijks voor schut zetten bij zijn pogingen om de federale kruisridder van het continent te worden.

Als Rutte's Churchill-lezing in Zürich vanavond (18u-19u, waarin de pragmaticus die visie "een olifant" noemt die "het uitzicht belemmert" zal pogen "te reflecteren op de positie van de EU in een veranderende wereld") goed valt bij de bestuurlijke kaste van het Europese continent, geeft Rutte op neutraal Zwitsers terrein een ronkende sollicitatie af om Donald Tusk in het najaar op te volgen als stille stuurman op de brug van een Schip van Superstaat waar de luxe hutten zich steeds minder snel vullen ten opzichte van de stapelbedden benedendeks, maar dat desondanks maar één koers kent: full steam ahead, met de blik net iets te veel naar achteren, waar de zwarte schaduw van het verleden nog altijd met Europa mee vaart.
UPDATE: De solliciatie slides HIERR, complete speech DAARRR.

Churchill's speech in tekst: hierrr.