Geenstijl

Inzending. Een reconstructie van de beurscrash van 1998 die, op slag van de invoering van de euro, niet door ging omdat diverse instanties samenwerkten om in te grijpen. Maar ten koste van wie?

De afgelopen weken was er veel aandacht voor de beurscrash van 1987, nu 30 jaar geleden. We moeten het echt ook nog eens hebben over de crash die elf jaar later, in 1998, niet mocht gebeuren. Op 5 oktober 1998 heeft zich, met goedkeuring van De Nederlandsche Bank (DNB) en toezichthouder STE (de huidige AFM), iets vreemds op de beurs voorgedaan.

AEX onder druk, ING en ABN in problemen
De beurskoersen werden nog genoteerd in Guldens (NLG) maar drie maanden later - vanaf 1 januari 1999 - zouden financiële producten in Euro’s verhandeld worden. De beurzen lagen wereldwijd onder druk door de Azië-crisis en met name in Nederland waren de problemen bij ING en ABN Amro, twee banken die één crisis later alsnog een beroep moesten doen op staatssteun, zo groot dat ze een winstwaarschuwing moesten afgeven.

Winstwaarschuwing ING (donderdag 1 oktober 1998)
Winstwaarschuwing ABN (vrijdag 2 oktober 1998)

Een verdere val van 10% waarde van de beurs kon zelfs het einde betekenen voor deze Nederlandse instellingen. Zoals we allemaal weten waren ze 10 jaar later echt aan de beurt. Maar in 1998 nog niet. Net niet, want in een glijmarkt van net onder de 1100 naar 850 (koers 2 oktober 1998) binnen 20 dagen zag het er niet gezond uit en de echte harde tik moest nog komen. Het weekend van 3-4 oktober zou voor rust moeten zorgen op de financiële markten. Zo verwachtte men dat de G7 en het IMF met maatregelen zouden komen.

Met een slotkoers van 848,59 op vrijdag 2 oktober was de psychologische grens van 800 opeens weer binnen handbereik. Wat iedereen wist, als de magische grens van 800 zou breken dan kon het (nog) hard(er) gaan. Alle ingrediënten waren er wereldwijd, de lichten stonden allemaal op rood (of op groen als je hoopte en verwachte dat de koers van de AEX door de 800 kon zakken).

**Het plan om de AEX en daarmee ING en ABN te redden
**Omdat er niets vanuit de G7 of het IMF gedaan kon worden om de val te stoppen kwam er in het geheim een genootschap in het weekend bij elkaar om een plan te bedenken hoe de AEX gesteund kon worden, omdat de beurs absoluut niet door de 800-grens heen mocht zakken. De verwachting van veel ‘stoploss’ orders op dat 800-niveau was meer dan reëel. Het was Dierendag en aan tafel zaten in ieder geval DNB, de STE (Stichting Toezicht Effectenverkeer - het huidige AFM), ING en IMC.

De pijn moest uit de markt en dat kon alleen als personen en bedrijven deze pijn direct zouden voelen en iemand die “pijn” van ze overnam. Het moest een partij zijn die dat dan ook kon doen, oftewel niet een partij die ook net zoals ING en ABN mega long zat. Het plan was als volgt:

**1. ING ging 1500 x de 900 put verkopen voor 10 Gulden
**Even rekenen: los van alle Grieken, een put-optie strike 900 op de AEX heeft bij een koers van 800 al minimaal een waarde van 100! Dus de koper van die put-opties moet zijn winst vastzetten/realiseren door of die 900 put weer door te verkopen, of door Delta’s te kopen. (Hij heeft dan puts met stukken.) Deze over the counter-optie had een looptijd van 1 jaar!

**2. ING ging al zijn klanten die het moeilijk hadden een zetje geven
**Particuliere beleggers kregen op een onmogelijk tijdstip ‘margin calls', een bericht dat je geld bij moet storten, en als je dat niet doet dat de bank je positie gaat sluiten. Gedwongen liquidatie van alle posities tegen iedere mogelijke prijs. Daarnaast deden ze (ING) dat ook via hun dochtermaatschappij Extra Clearing, waar professionele market makers actief waren. Het plan was doortrapt en simpel. ING laat haar klanten bloeden en geeft IMC de gelegenheid om de aandelen ongestoord op te vangen. Waarna de markt, het liefst zo wild mogelijk, omhoog geduwd kon worden. Alles was geoorloofd zolang die 800 punten in de AEX maar niet in beeld kwam.

De premie die ING met de verkoop in zijn zak stak en wat dus een positieve(r) effect op haar balans had, was 150 miljoen gulden: 10 piek premie x 1500 aantal x 100 (1 optie is 100 x onderliggende waarde). Daarnaast nam het risicoprofiel van ING af met al die geliquideerde posities van haar klanten. Het geld wat de markt ingepompt werd, was met een waarde van 100 voor deze put optie bij een koers van 800 dus 1,5 miljard. 

**Maandagochtend 5 oktober 1998
**Er waren genoeg afleidingen waardoor het mensen niet zou opvallen dat het plan uitgevoerd werd. Een mooie afleiding was alleen al de verhuizing van de optiebeurs van het Rokin naar Beursplein 5, precies die ochtend. Zo waren bijvoorbeeld de Reuters schermen nog niet in “de pit” opgehangen. Zonder die schermen geen zicht op de buitenwereld. Daarnaast moesten handelaren ook nog eens het geluk hebben om überhaupt de vloer op te kunnen komen:

De AEX, het mandje met AEX-aandelen krijgt pas de officiële notering op het moment dat alle fondsen die deel uitmaken van het mandje een openingskoers hebben. Voor die dag was onderdeel van het plan om koste wat het kost geen notering van de AEX-index onder de 800 punten te laten zien. Dit werd als volgt aangepakt: het minst verhandelede fonds van de beurs die in het mandje zat, zou pas opengaan als de beurs weer ruim boven de 800 punten zou staan. Op dat moment zou net zoals bij een sportwedstrijd de uitslag tellen en wat er allemaal tijdens de wedstrijd gebeurd is, zie je niet meer terug in de statistieken.

Nu we weten dat dit het geval was en de AEX-index op het laagste punt die dag eerste minuten ruim onder de 800 stond (789 was daadwerkelijk de laagste koers), is de bezorgde blik van J.H.B. van Nieuwkerk ook verklaarbaar. Jeroen, de baas van alle ING-beurshandelaren, was mede-architect van het plan en zelf aanwezig in de future pit:

Het is dus begrijpelijk dat alle artikelen van die dag spreken over een koersval tot slechts 825. "De AEX-index kelderde direct met twintig punten. Vooral bij de futurepit, waar termijncontracten op onder meer de graadmeter van de effectenbeurs worden verhandeld, ging het er luidruchtig aan toe." (NRC, 5/10/98) Een onverklaarbaar gedrag van enkele handelaren en het AEX-mandje dat onder de 800 dook, maakten dat het luidruchtig was in de eerste minuten. Dit werd lachwekkend genoeg door de directie van de optiebeurs als volgt uitgelegd: * “Ze moeten nog wennen aan de nieuwe ruimte”, zegt adjunct-directeur Alan van Griethuysen van de optiebeurs."* (NRC, 5/10/98)

Daadwerkelijke openingskoers AEX is alle openingskoersen van de individuele fondsen tegen het gewicht wat ze in die samenstelling hebben. Dus de opening van 827,13 kwam pas tot stand nadat het laatste fonds, bewust laat, open was gegaan en alle zware fondsen inmiddels "gratis" opgepikt werden door R.H. Defares. Rob, de directeur van IMC die nooit in de future pit aanwezig was, deed die dag, daar de act van zijn leven.

Terwijl het mandje onder de 800 stond, stapte Rob Defares tussen de andere Future handelaren en begon eerst 815 te bieden (ruim 25 gulden “te veel”) en daarna trok Rob (sponsor van D66) door en begon al snel 820, 825 en 830 te bieden. Op dat moment ging hij helemaal op in zijn rol en deed hij Eddie Murphy perfect na zoals die in de film Trading Places vrijwel geruisloos in de herrie “buy ’m” riep tegen de andere handelaren. Defares genoot hier zichtbaar van.

Om elf uur, na anderhalf uur handel, stond de AEX-index weer op het niveau van de vrijdag (848) ervoor en de wereld deed alsof er niets aan de hand was. Het NOS-journaal die avond: “Op de beurs was het een rustige dag, de AEX sloot vrijwel onveranderd.” Ook ANP maakte er een gewone handelsdag van:

**Redding geslaagd, maar nog niet klaar
**Het was ING dat nog steeds met een open positie zat en een jaar de tijd had om de koers van de AEX naar boven de 900 “te kijken”. Opvallend was wel dat een week later de topbestuurder van ING, Minderhoud, plotseling vertrekt. Een jaar later loopt Jeroen van Nieuwkerk op een ogenschijnlijk normale dag aan het einde van de handelssessie met een fles champagne en een big smile over beursvloer naar de ‘ING nis’. Op de vraag; “Hé Jeroen, wat gaan jullie vieren”, kwam het veelzeggende antwoord: “We moesten vandaag op 900 of hoger sluiten” Jeroen sprak nog in Gulden koersniveaus, de beurs handelde inmiddels alles in EURO.

Men zou kunnen denken: mooi dat DNB en beurs en de toezichthouder meewerken aan hogere koersen. Je kan je ook verplaatsen in de particuliere beleggers en de professionals wier geld door ING verbrand werd. Dit alles met goedkeuring van de instanties waar je eigenlijk op zou moeten kunnen vertrouwen. Zeg nou eerlijk, bij welke toezichthouder kan je het proberen om je gestolen geld van die 5 oktober 1998 terug te halen?

Je kan je ook afvragen waarom Gerrit Zalm, de toenmalige minister van Financiën, niet veel later met een aanpassing van Artikel 46 Wte kwam. Al met al blijft de volgende vraag open: Hoe vaak zullen dit soort plannetjes en trucs met medewerking en -weten van de autoriteiten plaatsvinden?

Auteur: Han_de_Laar
(NAW bij redactie bekend)