Van vierde macht naar schaduwmacht

Bovenstaande reactie van minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber (PVV) is zeker geestig. Ze reageerde donderdag tijdens een asieldebat kort op de advertentie in Trouw die ochtend. Ruim 40 ambtenaren van haar ministerie, waarvan enkelen bij naam, hadden de annonce in het dagblad geplaatst om het vuurtje van Lintjesgate - dat al weken eerder was gedoofd - weer op te poken. Bezijden de goeie grap over de veilige werkomgeving op haar ministerie hield Faber zich op de vlakte en met reden: ze werd op listige wijze door haar ambtenaren getrolld.

De advertentie was namelijk een slimme truc omdat de boodschap het kabinetsbeleid ondersteunt: er is niets mis met vrijwilligers te bedanken met een lintje. Daar valt weinig tegen in te brengen moest minister-president Dick Schoof een dag later op zijn wekelijkse persconferentie toegeven. Kritiek op beleid moeten ambtenaren binnenskamers houden, maar daar was in dit geval geen sprake van, zei de premier. Een slimme truc dus waarmee ambtenaren toch indirect kunnen protesteren tegen hun minister, concludeerde de verslaggever van dienst.

Nog een voorbeeld van de trollende ambtenarij. Vrijdag werd bekend dat Oxfam-lobbyiste en PvdAGroenLinks kandidaat-Kamerlid Evelien van Roemburg als topambtenaar is benoemd om de Adviesraad Migratie - die onder meer Faber moet adviseren - als secretaris-directeur te leiden. Dat is in tegenstelling tot die kwestie rond Fleur Agema (PVV) en Fonda Sahla (D66) géén ministeriële benoeming. Het was dus geen minister maar een ambtenaar die de aanstelling van deze activist heeft afgestempeld, uiteraard wetende dat het een politiek gevoelige benoeming is. De PVV maakt nu overigens wel bezwaar en wil weten waar in het ambtelijk apparaat dit is misgegaan én dat Faber de benoeming terugdraait.

Al sinds het vorige kabinet demonstreren ambtenaren op de stoep van Buitenlandse Zaken tegen het Nederlandse Israëlbeleid. Anderen mengen zich in de klimaatdiscussie. Naast die demonstrerende overheidsdienaar is er nu dus ook de trollende ambtenaar. Dat is een zorgwekkende maar aangekondigde ontwikkeling.

Arnon Grunberg vertelde er namelijk in september vorig jaar al over in Buitenhof. Na een lezing voor hoge ambtenaren van het ministerie van Justitie en Veiligheid werd hem naar eigen zeggen (vanaf minuut 9) toevertrouwd “Wij als ambtenaren zullen alles eraan doen om zand in de machine te gooien.” We weten inmiddels dus hoe die tegenwerking er uit ziet.

Terwijl het zo simpel is: ambtenaren moeten uitvoeren wat een minister ze opdraagt. Niet omdat bewindspersonen slimmer zijn maar omdat zij namens de kiezer handelen en verantwoording afleggen aan de Tweede Kamer en niemand anders. Een ambtenaar kan en mag intern kritiek uiten of waarschuwen maar als de minister uiteindelijk anders beslist, moet hij of zij die keuze respecteren of anders… opstappen.

Openlijk verzet van ambtenaren ondermijnt het gezag van de overheid. Dit getrol brengt de ambtelijke weerstand echter naar een hoger niveau en dat is nog gevaarlijker.

De vierde macht wordt zo een schaduwmacht.