Geenstijl

*Schattig en charmant, de gedroomde onafhankelijkheid van Wales, maar een kansloze missie.
*Tekst & Foto's: Arthur van Amerongen

In het vorige feuilleton van Europese Patriotten schreef ik dat ik door Engeland, Wales, Ierland en Schotland reis, in een poging contact te maken met mijn Keltische ziel. Op zoek naar the other me. Coming home dus, een rootsreis. Allemaal esoterische kletskoek natuurlijk om de lezer te foppen, want ik geloof helemaal niet in de ziel. Ja, ik geloof in de ziel van whisky en wijn, maar nu even niet want ik ben al twee weken lid van de blauwe knoop. Wat de mensenziel betreft, ben ik het helemaal eens met Dick Swaab. Hij noemt zichzelf een 'neurocalvinist', iemand die gelooft in predestinatie via de hersenen. “De ziel is een misvatting,”  zegt de hersenonderzoeker,“ bedacht door mensen die bang zijn voor de dood.” 

“Er zijn niet zo veel mensen meer die geloven in een eeuwige ziel, een door het christendom van Plato overgenomen idee. Als mensen tegenwoordig over de ziel praten, bedoelen ze meestal de geest. Die is het product van de activiteit van 100 miljard hersencellen,” zegt Swaab.

Ik voel wel een sterke verwantschap met de Keltische cultuur, maar was gek genoeg nog nooit in Ierland en Wales. In een grijs verleden draaide ik langspeelplaten van de Fransoos Alan Stivell, wellicht was dat de trigger. Hij tokkelde op een Keltische harp en zong in het Bretons. Ik was verliefd op een hippiemeisje en daarom deed ik net alsof ik die muziek begreep en mooi vond. Ik zie me nog zitten op haar zolderkamer, met visnetten vol lege flessen Mateus rosé en hoestend van de walmen van wierook en hasjiesj. Veel slap gelul over de zin van het leven in een poging dat meisje te versieren, maar neuken ho maar… 

Ik moest ook even googelen welke lp van Alan Stivell het betrof en heb hem gevonden. Ik draai de live dubbelaar voor het eerst in bijna vijftig jaar weer en probeer een genuanceerd oordeel te vellen. Ik word vooral kriebelig van het druïdegeneuzel. Het is schuurmuziek, net als Enyah. Enyah, die in het echt Eithne Patricia Ní Bhraonáin heet. Orinoco Flow: aaaargh! Ook erg: Theme from Harry's Game van haar band Clannad. Aaargh!

Alain Stivell leeft overigens nog volgens Wikipedia. Het is de artiestennaam van Alan Cochevelou (Riom, 6 januari 1944), zanger, musicus en instrumentenbouwer die aan de basis staat van de herontdekking van de Keltische harp. Hij zingt vooral in het Bretons, maar ook in het Frans en het Engels. Typisch voor Stivell is echter dat hij zijn repertoire niet alleen in die twee voor de hand liggende talen, maar ook in Keltische talen als het Gaelisch en het Welsh gaat zoeken, zoals blijkt op (onder meer) zijn platen 'Renaissance de la Harpe celtique' , 'E Langonned' en 'E Dulenn'.

Overigens is de Keltische cultuur behoorlijk in zwang, zo niet hip. Zo kan je in Utrecht Keltische talen en cultuur studeren: 

*Hoi! Heb jij iets met Ierland Wales, Schotland of Bretagne; met druïdes, barden en krijgers; mythen en sagen over goden, helden en heiligen; met oude talen die weinigen meer kunnen lezen; of met literatuur uit middeleeuwse handschriften? En ben je niet bang om oude talen te leren en te gebruiken, je vast te bijten in ingewikkelde constructies en onderwerpen en wil je graag een half jaar in bijvoorbeeld Galway of Aberdeen studeren? Dan is Keltische talen en cultuur zeker iets voor jou! In de tijd van de oude Grieken en Romeinen werden er Keltische talen gesproken van Spanje en de Britse eilanden tot aan Turkije. De La Tène cultuur, die vaak in verband wordt gebracht met de Kelten van de 5e eeuw v. Chr. en daarna, wordt aangetroffen in grote delen van Europa. Literair gezien beleefde de Keltische literatuur haar hoogtepunt in de Middeleeuwen, wanneer in Ierland en Wales talloze manuscripten vervaardigd worden met daarin verhalen en gedichten over allerlei onderwerpen, wetteksten, kronieken, teksten over geneeskunde en genealogieën. Met name de vroegmiddeleeuwse Ieren hebben een grote invloed gehad op het ontstaan van de moderne Westerse beschaving. *

De UU is zo ongeveer de wookste universiteit van Nederland, met Gloria Wekker als beschermvrouwe, en in de lesjes en de hoorcollegetjes zal de leerlingen wel wijs worden gemaakt dat koning Arthur een non-binaire neger was met tieten en een zwiepende Excalibur-pielemuis, en dat de Tuatha Dé Danann, de goden van de Ierse Kelten, bijzonder geëmancipeerd en feministisch waren. Zij zouden de vroegere bewoners van Ierland zijn. Ze vochten met de Fomóiri, die werden afgebeeld als reuzenpotten die een hand, oog of voet misten. De Tuatha Dé Danann waren succesvol en versloegen de Fomóiri.

Zo, dan weet u dat ook weer. Ik was dus voor het eerst in Wales en het voelde vertrouwd aan. Niet onmiddellijk alsof  ik terug zwom in de warme klotsende baarmoeder, maar ik kreeg wel het idee dat ik hier in een vorig leven al was geweest.

Ik maakte expres geen foto van het stationnetje van Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch, terwijl ik er wel ben geweest. Het betekent “Parochie van de Heilige Maria in het dal van de witte hazelaar bij de snelle maalstroom en de parochie van de Heilige Tysilio bij de rode grot”. 

Wales is voor mij vooral Shirley Bassey (hier zingt ze het Welshe volkslied), Anthony Hopkins, Tom Jones, Roald Dahl, en last but certainly not least: Richard Burton en Dylan Thomas. Richard Burton die Do not go gentle in that good night van Dylan Thomas voordraagt, dat gaat bij mij door merg en been, net als Dylan Thomas die zijn Under Milk Wood voordraagt. 

To begin at the beginning. It is a spring, moonless night in the small town, starless and bible-black, the cobblestreets silent and the hunched, courters'-and-rabbits' wood limping invisible down to the sloeblack, slow, black, crowblack, fishingboat-bobbing sea.

In de briljante vertaling van Hugo Claus: 

Om te beginnen bij het begin. Het is lente, nacht zonder maan in de kleine stad, zonder ster en bijbelzwart, de stille straten en het gekromde vrijers- en konijnenwoud hinken onzichtbaar naar de sleezwarte, trage, zwarte, kraaizwarte, sloepdobberende zee.’

Wales heeft net iets meer dan 3 miljoen inwoners. Het is natuurlijk schattig en charmant dat YesCymru campagne voert voor de onafhankelijkheid van Wales, maar het is natuurlijk een kansloze missie, net als de onafhankelijkheidsdroom van de helft van de 5 miljoen inwoners van Schotland.  

Oude Welshmen zien de onafhankelijkheid veel minder zitten dan de jonge Welshmen. De Ierse onafhankelijkheid, evenals de aanpak van de Brexit door de Britse regering en de Covid-19-crisis hebben de roep om een onafhankelijk Wales bij de jeugd  doen toenemen.

Carol Jenkins is een van de leiders van Cymdeithas yr Iaith, de Welsh Language Society. Deze  actiegroep voert al 60 jaar fel campagne voor het recht van de Welshmen en Welshen om de Welshe taal bij alle aspecten van hun dagelijks  leven te gebruiken.

Ik ontmoet Carol in het kantoor van Cymdeithas yr Iaith in Aberystwyth. 

Carol: "De jeugd heeft geen affiniteit met Westminster. Jongeren profiteren veel minder van de centrale regering in Londen dan de generaties voor hen. Als je 50 jaar of jonger bent, dan heeft de regering in Londen je niets geschonken. Als je in de jaren 40 of 50 bent geboren, heb je misschien geprofiteerd van sociale huisvesting, gratis onderwijs, gratis gezondheidszorg, volledige werkgelegenheid, en een uitkering als je in de jaren  70 of zelfs in de jaren 80 werkloos was. 

Ik ben hier geboren. Al in mijn jeugd werd ik mij bewust van de oneerlijkheid en discriminatie, als ik bijvoorbeeld naar het postkantoor ging en vroeg om een  formulier in het Welsh. Die waren er niet. Dat is nu beter geregeld. Het Welsh werd onderdrukt door de Engelse regering.  Kinderen mochten op school geen Welsh praten. Welsh nationalisme gaat over overleven. Je hoeft niet in Wales geboren te zijn om Welsh te zijn. You are not Welsh because you are born in Wales, you are Welsh when Wales is born in you. Ik ken veel mensen die naar Wales gemigreerd zijn en de taal niet spreken maar zich wel Welsh voelen.”

In 1962 voerde academicus Saunders Lewis aan dat er radicale veranderingen nodig waren om de Welshe taal te redden. Duizenden jongeren reageerden op de oproep. Het eerste openbare protest van de Society vond plaats in februari 1963 in Pont Trefechan in Aberystwyth, waar ongeveer zeventig leden en supporters een half uur lang het wegverkeer blokkeerden. Er waren protestdemonstraties in de vorm van sit-downs, hongerstakingen en zelfs inbraken. De eerste campagnes waren voor een officiële status van de taal, met een oproep voor belastingaangiften in de Welshe taal, scholen, verkiezingsformulieren, postkantoorborden, geboorteakten enzovoort. 

Aan het begin van de jaren zeventig begon Cymdeithas campagne te voeren voor een radio- en televisiedienst in het Welsh. Radio Cymru werd opgericht in 1977, maar in 1979 kondigde de conservatieve regering aan dat ze haar verkiezingsbelofte van de oprichting van een aparte televisiezender in de Welshe taal niet zou nakomen. Sommige demonstranten weigerden televisielicenties te kopen en anderen klommen in televisiemasten en vielen televisiestudio's binnen. S4C werd uiteindelijk gelanceerd in 1982.

Er waren zelfs nog paramilitaire Welshe groeperingen die de onafhankelijkheid via aanslagen probeerden te bewerkstelligen: de Mudiad Amddiffyn Cymru (the 'Movement to Defend Wales' ) en The Free Wales Army (FWA; Welsh: Byddin Rhyddid Cymru). Een van de militaire leiders, John Barnard Jenkins, beweerde in zijn biografie dat hij prince Charles had kunnen vermoorden: “We could have killed him... For one thing, I was a sergeant in the British Army’s Dental Corps, and was on duty in Caernarfon that day. I could have carried a rifle and I could have shot him there and then if I wanted. Furthermore, if I’d said ‘Right, I want a couple of people who are prepared to do something and not come back from it’, I know at least two who would have come forward and volunteered. I’m talking about a suicide operation.”

Carol Jones vind het bespottelijk dat Charles ooit de titel Prince of Wales kreeg: “Wat heeft die man in godsnaam met Wales te maken!" Hij heeft helemaal niks met ons, en wij niet met hem.”

Het heeft iets aandoenlijks, het streven naar de onafhankelijkheid van Wales, en het vastklampen aan een taal die hooguit 20 procent van de bevolking spreekt. Hetzelfde geldt voor Ierland en Schotland, waar de rukme meerderheid ook geen Keltisch beheerst. Ik moest voortdurend denken aan dat schitterend gedicht van de geweldige Amerikaans-Armeense schrijver William Saroyan. Lees zijn The Daring Young Man on the Flying Trapeze! Wales en Armenië met elkaar vergelijken is natuurlijk onzin, maar ik heb een enorm zwak voor die twee natiestaatjes. 

Aberystwyth, ooit een populaire badplaats en nu vooral de zetel van de National Library of Wales, is Groot-Brittannië in het klein. Ooit groots en elegant, nu totaal vervallen.  Schitterende Victoriaanse terrassen liggen er volkomen verwaarloosd bij, de statige huizen aan de boulevard zijn uitgewoond door studenten. Bijna iedereen ziet er dik en ongezond uit, ik voel me hier een verzorgde, aanstootgevende Adonis en geen ouwe, vieze morsige vetkwab. 

Mooi vond ik de vlaggen aan het strand van  Wales, Cornish, Manx, Schotland, Corsica, Bretagne, Sardinië, Friesland, Friuli, Catalonië, Galicië, Lapland, Asturië, Baskisch en een nog een paar.  Allemaal kandidaten voor mijn serie Europese Patriotten. Ik kwam een kaart tegen van volkeren en natiestaatjes in Europa en het begon me te duizelen.

Ik ben niet van de straat en bezocht daarom het Amgueddfa Ceredigion Museum in Aberystwyth. Als geheelonthouder vermijd ik de pub, dat spreekt voor zich. Dat museum was behoorlijk saai en het hoogtepunt was dan ook een portret van dominee Christmas Evans, die leefde van 1766-1838. Hij heette Christmas omdat hij op eerste kerstdag werd geboren. Tot zijn 17e was hij een straatarme analfabeet en een gemene zondaar. Tot overmaat van ramp was Evans aan één oog blind.  Zijn kroegmaten sloegen het licht uit dat oog omdat ze woedend waren over de bekering van zuipschuit en rokkenjager tot christen. Het oog werd niet zo fraai dichtgenaaid. Evans toerde na zijn bekering door het platteland van Wales en predikte hellevuur en verdoemenis. Ik was weer eventjes terug in de kerk van dominee van Dieren in Ede. Ik had weer contact met mijn Veluwse, inktzwarte calvinistische ziel! 

Evans  had als bijnaam de John Bunyan van Wales (en niet de Welshe Cycloop ) en dat doet mij deugd, want Bunyan is een van mijn favoriete Engelse schrijvers. Bij ons thuis hing die ontzagwekkende prent uit Eens Christens reize naar de Eeuwigheid, een boek van de Britse predikant John Bunyan, dat hij in 1675 in de gevangenis schreef. Het geldt als een meesterwerk van de Engelse literatuur. Ik heb het origineel, The Pilgrim's Progress from This World to That Which Is to Come, in mijn kast staan en vroeg mij af of het schitterende boek nog gelezen wordt in Nederland.  Op de vrolijke prent die in het ouderlijke huis hing, zie je de brede weg vol verleidingen (leuke hoeren, gezellig kroegen, gokhuizen) en het moeilijk begaanbare pad slingert naar de hemel. De kern van het boek en het schilderij komt uit de Bergrede van Jezus: 'Gaat in door de enge poort; want wijd is de poort en breed is de weg, die tot het verderf leidt, en velen zijn er, die door dezelve ingaan; Want de poort is eng en de weg is nauw, die tot het leven leidt, en weinigen zijn er, die denzelven vinden' ( Mattheüs 7:13, 14).

Een van zijn beroemdste preken van Christmas Evans droeg de vrolijke titel: De wereld als kerkhof. Het heeft geen enkele zin de donderpreek naar het Nederlands te vertalen want daar is het Engels te mooi voor. 

The fires of heaven, animated with living spirit, answered the call, We come we come! and, when we have consumed that victim, we will burn the world. They burst, blazed, devoured; the blood of the victim was fast dropping; the hosts of hell were shouting, until the humanity of Emmanuel gave up the ghost. The fire went on burning until the ninth hour of the day, but when it touched the Deity of the Son of God it expired; Justice dropped the fiery sword at the foot of the cross; and the Law joined with the prophets in witnessing to the righteousness which is by faith in the Son of God, for all had heard the dying Redeemer exclaim, It is finished! The weeping Church heard it, and lifting up her head cried too, It is finished! Attending angels hovering near heard it, and, winging their flight, they sang, It is finished! The powers of darkness heard the acclamations of the universe, and hurried away from the scene in death-like feebleness. He triumphed over them openly. The graves of the old Burial-ground have been thrown open, and gales of life have blown over the valley of dry bones, and an exceeding great army has already been sealed to our God as among the living in Zion; for so the Bond was paid and eternal redemption secured.

Het lijkt potdomme wel een liedje van Nick Cave. En zo had ik in Wales uiteindelijk toch het gevoel van rebirthing en thuiskomen in de warme, klotsende Welshe baarmoeder. En dat zonder drank.