Geenstijl

Maar wel alvast een beetje

The War on Cash is geen officieel politiek agendapunt, maar ook geen complot. De vijfhonderdjes zijn al weg, immers, zogenaamd in de strijd tegen (drugs)criminaliteit. Pinautomaten worden ook steeds zeldzamer, want plofkraken. Winkeliers willen om berovingsredenen ook niet te veel cash in huis, maar eveneens niet omdat contante betalingen kunnen leiden tot tijdrovende vragen van de Belastingdienst. Het Koninklijk Huis is gestopt met ceremonieel zijn,  door bij monde van La Reina Máxima te pleiten voor Central Bank Digital Currencies (CBDC's). Sieg Kaag, daarentegen, jaagt mensen juist richting contant kleingeld door alle pinbetalingen vanaf 100 euro op witwassen te checken - iets dat klinkt als onmogelijk veel werk voor een Belastingdienst die al jaren probeert om via de zoekfunctie Windows XP uit te zoeken waar de uit huis geplaatste kinderen van het toeslagenschandaal gebleven zijn.

Maar goed, terwijl crypto door velen als een piramidespel wordt beschouwd, zien onze de ongekozen Europese overlords vanuit hun monetaire monopoly (en dankzij ruime ervaring met hun eigen ponzi-munt, de euro) wel kansen voor geprogrammeerde poen: de ECB sleutelt aan een digital euro. Op de officiële website staan louter lieve woordjes over hoe "A digital euro would not replace cash, but rather complement it. Adigital euro would give people an additional choice about how to pay and make it easier to do so, contributing to accessibility and inclusion." Ho wacht, wat? "Bijdragen aan toegankelijkheid en inclusiviteit"? Lieve woordjes, holle termen: de lijn is dun en ieder verstandig mens ontwaart de morele copywriter achter het lege modewoord "inclusiviteit". Niet alleen de lege taal wekt argwaan: logischerwijs maken velen zich zorgen over een crypto-euro: de 'echte' euro is al geen stabiele munt, die zonder de volcontinu stampende geldpersen in de kelders van de ECB in Frankfurt allang zou zijn ingestort. Een digitale variant kan schulden op bank- en staatsniveau simpelweg herprogrammeren en opent op individueel niveau bovendien poorten naar nog "betere" controle op "witwassen" door boeven burgers.

Bitcoin is decentraal, maar een crypto-euro, uitgegeven door een centrale bank, expliciet niet natuurlijk. Je hoeft dus echt geen complotdenker te zijn om te vrezen dat digitaal geld geoormerkt kan worden om te worden besteed volgens de wensen en eisen van het politieke bewind. Een suikertaks is makkelijk te koppelen aan supermarkt-uitgaven: kwestie van de suikerstand van snoep, frisdrank en zoetwaren  in de munt programmeren en een limiet aan je bestedingsruimte hangen. Albert Heijn is sowieso al voor. Idem voor, joh noem eens iets 'verdachts': fossiele brandstoffen. Benzine op rantsoen, de bonnen programmeer je gewoon in de broncode of blockchain van een CBCD. Klinkt best eng, want dat is het ook: verzet wordt futiel als de middelen je worden ontnomen. Maar moet je echt bang zijn?

Tegenover geprogrammeerde beperkingen kunnen ook boetes, zorgpremies of belastingen automatisch uit je digitale portemonnee getrokken worden door centrale banken. We zeggen niet dat ze dat (op dit moment) politiek willen, maar we gaan ook niet doen of we zo debiel zijn om te denken dat het niet technologisch zou kunnen. Bovendien ligt compliance enorm in de menselijke aard en je hoeft niet naar dictaturen te wijzen voor je bewijs: mondkapjes verplichten was voldoende om de slaafse aard van massamensen zichtbaar te maken. Je ziet het ook aan de manier waarop klimaatbesef indaalt door de kracht van herhaling, of hoe brand safety de reclamewereld heeft doodgeslagen en woke denken de zuurstof uit de cultuursector trekt. Reclameblokken tussen programma's of award shows voor films en series lijken steeds vaker op opvoedkundige beleermomenten dan op verkooppraatjes of vermaak. 

Human Compliance
Mensen internaliseren heel snel wat hen wordt ingeprent en veranderen van ontvangers vanzelf in zenders  of, als ze echt lekker willen deugen, in full blown missionarissen die hun medemens eens lekker gaan policen op taal, gedrag en uitingen. Dus, terug naar digitaal geld: Zodra een suikertaks of benzinerantsoen een politieke norm wordt, ligt human compliance op de loer. De daarna wel slinkende maar nooit helemaal verdwijnende groep kont-tegen-de-krib-kopers kan vervolgens via geprogrammeerd geld alsnog worden gedwongen om mee te doen, met instemming van een meerderheid die zich al naar gewenst gedrag liet masseren via reguliere wetgeving en sociale druk.

Toch hoef je niet zo snel bang te zijn voor de digitalisering van de euro, en daaruit voortvloeiende totaalcontrole van je cashflow. Wat in rijke landen met een hoogpolig progressief welvaartstapijt als wens leeft, is nog niet als vanzelf levensvatbaar in andere landen. Nederland is met zijn hoge digitalisering, online dichtheid en extreme welvaartsniveaus een (soms iets gretig) gidsland voor technologische ontwikkelingen, waaronder de kruisbestuiving tussen Europese centralisatie, economische systemen en crypto-geld. 'We' laten Máxima niet voor niets daarover spreken bij het IMF: dat wordt wereldwijd opgepikt en kan tegelijkertijd lokaal vertrouwen wekken: Máxima is een geliefd persoon die zowel boven het volk als de partijen verheven is.

Maar bekijk zulke ontwikkelingen eens met Italiaanse, Griekse of Spaanse ogen. Of met agrarische Franse argwaan, een onderontwikkelde Balkan-blik of een conservatieve Oost-Europese oogopslag. De Europese Unie moet de Balkan hevig subsidiëren om de EU-normen te stimuleren, het Oostblok kreeg (tenminste tot aan het begin van de Oekraïne-oorlog) steeds vaker het boze oog van Brussel op zich gericht omdat het niet progressief genoeg meebewoog met de West-Europese wereldbeelden, in Frankrijk ligt nog altijd in iedere auto een geel hesje paraat (zie ook: de recente brandstofstakingen) en: de ECB-persen staan al jaren te ratelen om de schulden van Zuid-Europa weg te printen. De euro moet alles - economisch - bijeen houden, maar politieke cultuur en economische realiteit zorgen er voor dat men al vanaf de geboorte van de gemeenschappelijke munt alle zeilen bij moet zetten om de munt zélf intact te houden.

Buiten West-Europa hebben alle andere politiek-culturele blokken in de eurozone hun eigen monetaire mores, in economieën die veel grijzer zijn dan de aan belastinggeld verslaafde Nederlandse controlestaat van taxatie innen & toeslagen herverdelen. In minder welvarende landen is cash nog king, en digitalisering geen voldongen norm. Sure, in Spanje en Frankrijk kun je ook overal contactloos betalen en zelfs in de Portugese binnenlanden kennen ze Apple Pay, maar zodra je buiten de onmisbare dienstensectoren (voedsel, brandstof, energie) en de toeristendiensten kijkt, gaat op lokale schaal alles nog met briefjes en muntjes. Leuk dat de lage landen dromen van gecentraliseerd digitaal geld, maar de Griekse boer verkoopt zijn olijvenoogst in fysieke overdrachten van financieel geld, niet met iPhones tegen RFID-chips en laat staan in centrale crypto. Die toekomst is nog heel, heel ver weg. 

Koningin Crypto versus Koning Contant
Dat die toekomst daarbij geen haast maakt, tonen de laatste Italiaanse verkiezingen. Oud-ECB'er en door de centrale macht in Italië ingevlogen helicopterpoliticus Mario Draghi is gretig uitgezwaaid door de kiezers en nieuwe premier Giorgia Meloni wil best de Europese eenheidsgedachte verdedigen door niet aan te sturen op een Quitaly, maar het dichtgooien van de grenzen voor kansloze dobberdrommels staat hoger op haar lijstje dan de economische hervorming van de grijze economie. Dat gaat niet alleen over asielbeleid, noch over een culturele strijd, het is evengoed een middel om de eigen markt te beschermen tegen de import van armoede. Hartstikke leuk dat alle mainstream couranten al maandenlang giftige bijzinnen schrijven over hoe Italië nooit helemaal afscheid genomen heeft van volksheld Mussolini, maar niemand wijdt woorden aan de klassieke plattelandsarmoede van Italië of andere Zuid-Europese landen. En armoede is voornamelijk analoog, als ook grotendeels economisch zwart.

Iedere keer als Timmerfrans een donderpreek tegen verbrandingsmotoren houdt, ejaculeert er ergens een Volkskrantabonnee maar hoezeer de compliance van de onkritische pers hem ook goed gezind is, je verandert door het wegnemen van opties alleen het gedrag van mensen die een alternatieve keuze hebben. Dat geldt ook voor geld. Zonder iPhone geen Apple Pay, zonder pinautomaat geen chartale betalingen en zonder hoogontwikkelde digitale infrastructuur ook geen Europese crypto-economie. Nederland zal zich, met enkele andere Europese lidstaten, ongetwijfeld gretig opwerpen als proeftuin voor programmeerbare poen, maar zolang cash nog altijd grote delen van de Europese Unie regeert, zal de collectieve compliance aan klimaat, consumptie en aanverwante politieke wensen niet zo soepel gaan als het whitepapertje van de ECB wil doen vermoeden. 

Bovendien en tot slot: je hoeft vanuit Nederland maar oostwaarts te kijken om een heel groot en invloedrijk Europees land te zien liggen, waar het belang van Bargeld in je broekzak heel nauw verwant is aan actieve herinneringen aan een politieke betaalmuur die dwars door het land liep. De War on Cash is echt en de cryptowensen van EU & ECB zijn creepy, maar koningin Máxima zal Koning Contant niet zomaar van de troon stoten.