Geenstijl

Terwijl Jelle Geuzens het voltallige vrouwelijke deel van het Russisch Staatsballet dit weekend over de vloer had, zag hij tijd een bewerkte vertaling van Vladimir Kornilov's analyse van de dubieuze Netflix-docu Winter on Fire neer te pennen. Wat je noemt een longread, maar d'r is een boel aan te merken op de Maidan-docu en d'r zitten plaatjes in om het leuk te houden. Deze week ging de internationaal gehypte documentaire ‘Winter on Fire’ in Oekraïne in première. De documentaire werd onthaald met groot tromgeroffel. Overal werd de film over de opstand aan het Maidanplein vertoond, gedeeld en besproken. Netflix investeerde aanzienlijke bedragen in de promotie van de film, in de hoop er zelfs een Oscar voor te ontvangen. Tot dusver produceerde het bedrijf voornamelijk series, waarvoor je de begeerde award helaas niet kunt winnen. Maar toen vorig jaar werd onthuld dat Netflix toch kon meedingen via documentaires – hun documentaire over de revolutie op het Tahrirplein in Caïro werd genomineerd – smaakte dat naar meer. En de extreem lovende ontvangst in westerse media suggereert dat ‘Winter on Fire’ inderdaad in aanmerking komt voor de grootse prijs. Alleen… de film is puur propagandamateriaal. Ongegeneerde, eenzijdige berichtgeving, met weglating van vele belangrijke feiten en zo nu en dan zelfs flagrante leugens. Is het mogelijk dat zo’n primitieve pseudo-documentaire in aanmerking komt voor een Oscar? Tot voor kort had me dat absurd geleken. Maar nu men de Nobelprijs voor Literatuur aan de publiciste Svetlana Aljeksjevitsj – die in haar hele leven nog nooit ook maar één stuk fictie heeft geschreven! – heeft uitgereikt, verbaast niets mij meer. De eerste stap richting Oscarnominatie is zelfs al gezet! Zo kreeg ‘Winter on Fire’ op het belangrijke filmfestival van Toronto de publieksprijs in de categorie Documentaires. En beloonde president Petro Porosjenko het werk met het ‘Kruis van Mazeppa’.

De film werd gemaakt door de Israëlische filmregisseur Jevgeni Afineevskij, in kleine kring bekend vanwege zijn komedie ‘Oh wee! Mijn zoon is gay!’, die grandioos flopte in 2010. Het is onbekend waar hij vervolgens het geld vandaan haalde voor de dure, uiterst professioneel gemaakte documentaire over de Maidanopstand, waarvoor hij, naar eigen zeggen, 28 cameramannen en zelfs onbemande drones heeft ingezet. Maar je kunt zo je vermoedens hebben – al was het maar, omdat slechts één Maidanner in de film prominent ten tonele verschijnt, namelijk Vitali Klitsjko, de oud-bokser die ná Maidan burgemeester werd van Kiev. De overige politici die erbij betrokken waren – Jatsenjoek, Toertsjinov, Tjagnybok en zelfs Poroshenko (die uiteindelijk de nieuwe president werd) – flitsen slechts één of twee keer voorbij en blijven verder op de achtergrond. Maar Klitsjko en zijn team komen voortdurend in beeld. De documentaire is bedoeld voor de onbevangen Westerse kijker – die na het zien maar één conclusie mag trekken: het gehele Oekraïense volk is met vereende krachten naar het Maidanplein gegaan om de vervloekte machthebbers te verjagen. Geweldig! Hoera! In de film komt geen enkele andere interpretatie aan de orde, geen enkel ontnuchterend feit of ook maar één enkel tegengeluid. Het hele gebeuren moet worden geframed als democratisch protest volgens het Europese waardenpatroon. Een protest vóór de democratie, vóór de Europese waarden. Onwelgevallige feiten die niet in dit mooie plaatje passen worden simpelweg genegeerd. Zo verschijnt in de eerste seconden van de film een 16-jarige scholier in beeld, Dmytro Goloebnitsji, die later tijdens een schietpartij met zijn moeder telefoneert. Zielig! Verdient onze steun! Of toch? Wacht even…het jongetje draagt een shirt waarop duidelijk een gezicht staat afgebeeld. Een man in zwart-wit. Weten Westerse kijkers wie dat is? Helaas, het is geen Oekraïense Mickey Mouse – en zelfs geen Che Guevara: het is Stepan Bandera, de belangrijke Oekraïense Nazi-collaborateur, persoonlijk verantwoordelijk voor de dood van duizenden joden. De documentaire laat na deze context te verschaffen. We zien slechts een schattig jongetje. Dan wordt de voorgeschiedenis van de Maidanopstand uiteengezet. Er wordt gemeld dat de ‘pro-Russische’ kandidaat Viktor Janoekovitsj in 2004 aan de macht kwam, terwijl de kijker een angstaanjagend portret van hem te zien krijgt met op de achtergrond de hamer-en-sikkel van het oude Sovjet-imperium. Niet minder vreeswekkend is de hilarische ondertitel ‘pro-Russische communist’ (1:55) – terwijl hij, als voorman van de Partij voor de Regio’s juist als belangrijkste concurrent van de Communistische Partij optrad. Maar als er had gestaan dat hij in de nieuwe James Bondfilm de rol van slechterik op zich zou nemen hadden we het inmiddels ook geloofd. Even verderop begint het eigenlijke verhaal. Volgens de makers is het tamelijk simpel : op de Maidan verzamelden zich vreedzame jongens en meisjes om de wereld te verbeteren. Getoond wordt hoe deze ‘kinderen’ door Mustafa Najem, de Afghaans-Oekraïense journalist die de eerste bijeenkomsten op Maidan organiseerde, bij elkaar worden geroepen, waarna ze beginnen te zingen en dansen. Plots verscheen de veiligheidsdienst van de regering, de Berkoet. We zien beelden van de nacht van 30 november. De Berkoet gaat de opstandelingen te lijf. Uit het niets. Zoals u ziet: alles is heel eenvoudig. Of zat het toch ingewikkelder in elkaar? Wat te denken van de gebeurtenissen van 24 november – toen een ‘vreedzame’ menigte, door niemand daartoe geprovoceerd, een bestorming van de regeringsgebouwen aankondigde, onder gebruikmaking van knuppels en andere wapens, straatstenen en traangas? Evenmin komt de kijker te weten wie de Berkoet op 30 november tot hun harde actie hebben geprovoceerd. Aan de kijker wordt opgedist dat de Spetsnaz (de oproerpolitie) de weerloze jongeren zomaar tot bloedens toe in elkaar sloeg. Wie goed kijkt, ziet op de beelden echter gezonde, forse jongemannen, met sjaals van de revolutie. Eén van hen heeft een sjaal van een Pools voetbalteam om – dus of het ook allemaal Oekraïeners waren valt te betwijfelen. Aan de kijker wordt verhaald dat in die nacht metalen knuppels in plaats van rubberen stokken aan de Berkoet gegeven werden. Maar de beelden laten agenten van de Spetsnaz zien die gewoonweg de gebruikelijke rubberen knuppels dragen (10:50). Opnieuw overduidelijke manipulatie waardoor een volstrekt vertekend beeld van de gebeurtenissen ontstaat. En vrijwel de hele film gaat dat zo door! Nergens worden de dreigende legertenten getoond die op Maidan werden opgesteld, de nazisymbolen en de paramilitairen van de Rechtse Sector. Terwijl zij al vanaf het eerste uur op Maidan verschenen, daar hun kamp opzetten en steeds in de meerderheid bleven. Ook miste de camera elke keer op wonderbaarlijke wijze hun opvallende vlaggen. Althans, bijna elke keer – want het blijkt onmogelijk te zijn geweest om de rood-zwarte doeken van de strijders en de symbolen van de Oekraïense neonazi’s helemaal aan het zicht te onttrekken. Hoezeer men ook probeerde om smetteloze beelden zonder nazi’s te tonen: soms kon men er niet omheen. De gebeurtenissen op 1 december worden dus als een vreedzaam protest, vóór ‘Europese waarden’ gepresenteerd, maar de betogers dragen om een of andere reden de vlaggen van de radicale groepering Svoboda. Gelukkig weet de gemiddelde Westerse kijker niet waar Svoboda voor staat en waar hun banieren naar verwijzen. De filmmakers wijzen verder ook niet op de nazisymbolen of op de hakenkruisen. En voorzover een symbool toch even zichtbaar is… gebeurt dat weer zonder een gezicht erbij te filmen, zodat het onpersoonlijk blijft en niet opvalt. Blijkbaar wil men de Westerse kijker niet uitleggen wat dit betekent en hoe ver de dragers van deze symbolen feitelijk afstaan van de Europese democratische waarden. Om een en ander nog even te versterken wordt in een frame gezegd dat er ‘geen nationalisme en antisemitisme op Maidan was’. Hierover komt expliciet het hoofd van de ‘Joodse zelfverdediging van Maidan’, Natan Hazin, aan het woord. Hij staat in beeld met diezelfde laakbare symbolen op zijn shirt, maar dat mag de pret niet drukken. Voor wie het niet weet: deze Natan Hazin is beroemd geworden door de zin ‘Liever een joodse neonazi dan een joodse Rus.’ Maar deze woorden worden uiteraard niet ter sprake gebracht in een film over de strijd voor de democratie, gemaakt voor Westers publiek om hen enthousiast te maken voor het ‘nieuwe Oekraïne’. Ook blijft het declameren van antisemitische gedichten over de ‘Neurenbergse circustent’ (het tribunaal dat nazi’s berechtte na de Oorlog) en de ‘Joodse zeep’ (een verwijzing naar het industrieel hergebruiken van de lichamen van vermoorde Joden in Auschwitz), zoals veelvuldig op Maidan gebeurde, geheel onvermeld. Allemaal zaken, immers, die onverenigbaar zijn met het beeld van het ‘democratische’ Maidan. En waarom zou men de Westerse kijker daar dan mee lastig vallen? De leugens en valse voorstellingen gaan door. Neem de beschrijving van de moordpartij van 1 december 2013. Deze was georganiseerd door de militia van de Rechtse Sector tijdens de bestorming van de presidentiële regeringsgebouwen. Opeens wordt in de documentaire – uit het niets! – gesproken over ‘ultra’s’. Een van de activisten van de Maidan herinnert zich “dat de ultra-jongens zeiden dat ze naar Bankova [de naam voor het presidentiële gebouw] zouden gaan om wraak te nemen” (19:30). Kijk eens aan! Dus het waren ‘ultra’-jongens die dit deden? Maar hoe zat het dan met het verhaal dat de regering-Janoekovitsj de storm op Bankova zelf had georganiseerd? Dat is wat de leiders van Maidan, inclusief dezelfde Klitsjko – en met hem de ambassadeurs van talloze Westerse landen – op de avond van 1 december vertelden. Hebben zij gelogen? En had de ‘Russische propaganda’ het dus toch bij het rechte eind? In plaats van aandacht te besteden aan deze kwestie, vervangt de Netflix-documentaire het ene verhaal voor het andere, en rekent verder op gebrek aan kennis bij de Westerse kijker. Vervolgens horen we de Maidanners zeggen: ‘Door provocaties van de interne troepen werden de voorwaarden geschapen om de bestorming te starten’ (20:30). Op de achtergrond zien we beelden van enkele soldaten – maar kijk goed: ze zijn onbewapend. Een bulldozer met ‘vreedzame betogers’ rijdt naar hen toe en deze betogers beginnen de soldaten vervolgens met kettingen en knuppels te slaan. Het is volstrekt onduidelijk welke ‘provocaties’ de filmcommentatoren zouden kunnen bedoelen – terwijl zonneklaar is dat onbewapende interne troepen door gewapende militanten worden aangevallen. Toch komt het er volgens de filmmakers op neer dat er eerst een ‘vreedzame mars van miljoenen’ was over het Kreshchatyk, waarna de ultra-jongeren ‘wraak’ kwamen nemen, gevolgd door het hardvochtig in elkaar slaan van vreedzame demonstranten door de Berkoet, waarna deze vreedzame demonstranten heel rustig aankondigen dat de ‘eerste radicale stap op de Maidan’ afkomstig was van de regering (24:50). Het feit dat het stadhuis en het Huis der Vakbonden in de ochtend van 1 december werden bestormd tijdens de ‘vreedzame demonstratie’ wordt nergens vermeld. Evenmin leren we dat dit gebeurde door dezelfde ‘ultra-jongeren’ die later de Bankova gingen bestormen. Waarom niet? De perceptie van het ‘vreedzame karakter’ van de protesten hangt immers precies om deze chronologie. Wie begon er nu eigenlijk met geweld? Wat hebben we aan twijfels? Stel je voor dat de schuld voor het bloedvergieten bij de organisatoren van de Maidan zou liggen! Op dit punt in de documentaire wordt Maidan-activiste Diana Popova opgevoerd die enthousiast spreekt over de ‘vreedzame demonstranten’. Ze zegt: ‘Ik heb nog nooit zo’n concentratie van testosteron gezien als op het Sint Michael Plein op 30 november’. We moeten terughoudend zijn in onze speculaties over de wijze waarop deze zakenvrouw die overvloed aan testosteron heeft opgemerkt. Feit is dat deze dame, die tot dusver in de horeca actief was, na Maidan door Klitsjko benoemd werd tot hoofd van de afdeling Cultuur van het stadsbestuur in Kiev. Cultuur! Waarom ook niet! Het meest cynisch is echter die andere initiatiefnemer van de Maidan-opstand, Moestafa Najem. Hij zegt er niet mee te zitten dat er slachtoffers zouden vallen. Koste wat kost moest echter vermeden worden dat Maidan zou uitdoven (30:05). Nee, de man die ‘jongens en meisjes’ op Maidan had gebracht en direct verantwoordelijk was voor deze actie, staat rustig in beeld en zegt dat hij niet bang is dat ‘jongens en meisjes’ opgeofferd worden. Wat Najem onrustig maakte blijkt niet het bloed te zijn van de ‘biomassa’ op Maidan, maar uitsluitend het feit dat Maidan kon uitblussen. En dit zegt een politicus die op de hoogte is van de zee van vergoten bloed! Eén van de helden van de film is vervolgens de 12-jarige jongen Roman, die op de Maidan verscheen na een ‘oproep’ van Najem. Hij vertelt over zijn ‘heldendaden’, waarna de jongen uiteenzet hoe je een ‘Molotov cocktail’ moet maken (47:10). Niemand lijkt zich te storen aan het feit dat de ‘strijders voor Europese waarden’ kinderen hebben betrokken bij hun revolutie, zoals deze Roman-de-Molotovman of de liefhebber van de nazi-collaborateur Stepan Bandera uit de eerste beelden. Niemand lijkt geschokt door het feit dat deze kinderen gebruikt en achtergelaten worden op een slachtveld. Dan komt het ‘Vredesoffensief’ van 18 februari (het woord ‘offensief’ wordt voor het Engels-sprekende publiek als ‘vergadering’ vertaald – een interessante keuze). De gebeurtenissen van de dag worden beschreven en de ‘vreedzame’ krijgstocht wordt zelfs met een kaartje verduidelijkt. In de documentaire komt de vraag hoe de massale slachting op 20 februari begon en wie het vuur opende vervolgens niet aan de orde. Op actieve wijze worden de kijkers -  zelfs met kaarten - voorzien van informatie over de acties van de voorgaande dagen, maar als het om 20 februari gaat, nemen de makers van de documentaire niet de moeite om even precies te zijn. Vanuit welk gebouw werd het vuur geopend? En in wiens handen was dat? (Antwoord: in handen van de rebellen). Evenmin vonden de makers het blijkbaar nodig om op enig moment het woord te geven aan iemand van de regering, van de ordetroepen of van de vele Maidan-critici (die tot het eind toe een meerderheid vormden in Oekraïne!). Niet één keer lieten ze bijeenkomsten van de anti-Maidangroepen zien. Ze negeren de brandstichting door de opstandelingen in het kantoor van de Partij voor de Regio’s waarbij een secretaresse om het leven kwam; ze negeren de wreedheden die de ‘vreedzame demonstranten’ uihalen met de deelnemers aan de anti-Maïdan vergaderingen en de publieke afrekeningen met de leiders van de anti-Maidan (zoals het knevelen en tot ‘berouw’ dwingen van de gouverneur van Volyn, Alexander Bashkalenko). Niets van dat alles doet er blijkbaar toe. Want het gebeurde in naam van de Europese idealen. Inderdaad - dat is het meest opvallende van deze film: het totale gebrek aan nuance en alternatieve standpunten. Als de filmmakers over enig gevoel voor verhoudingen hadden beschikt, dan zouden zij ten minste tien seconden een alternatief, kritisch standpunt hebben laten zien - om tenminste de indruk te geven dat ze geprobeerd hebben om de opstelling van de veiligheidstroepen en de toenmalige regering te snappen. De afwezigheid van een alternatieve mening verlaagt deze film tot primitieve propaganda. Geestig is dat juist diegenen die weglopen met dit propagandamateriaal het hardst klagen over ‘Russische propaganda’. Nog niet zo lang geleden meldde de Britse media-waakhond ‘Ofcom’ dat het TV- kanaal ‘Russia Today’ de journalistieke regels had overtreden. Die regels houden in dat een politieke gebeurtenis vanuit diverse gezichtshoeken beschreven dient te worden. RT zou tijdens een half uur durende uitzending over Oekraïense vluchtelingen de mening van de autoriteiten van Oekraïne slechts één keer hebben belicht, pas aan het eind van de zending. Hoe gaat Ofcom – of een andere toezichthouder van de westerse media – Netflix beoordelen nu er tijdens deze anderhalf uur durende film geen plek was voor een alternatief standpunt? Wij weten het antwoord op deze vraag al: alleen berichtgeving door het ‘verkeerde orgaan’ vereist een alternatief standpunt. Als de gebeurtenissen vanuit de juiste ideologische toonzetting gepresenteerd worden, maakt het niet uit of er voldaan wordt aan alternatieve gezichtspunten, vrijheid van meningsuiting of de regels van fatsoen. Samenvattend kunnen we concluderen: Winter on Fire is een dure, technisch goed gemaakte, maar inhoudelijk primitieve en eenzijdige propagandafilm. In de huidige atmosfeer van anti-Russische hysterie is de film volkomen geschikt voor een Oscar. En daarna misschien een Nobelprijs! Vladimir Kornilov is politicoloog, commentator en auteur. Meer over hem is te vinden via @Kornilov1968.