We herdenken

Vandaag precies 25 jaar geleden ging het helemaal mis in de Enschedese wijk Roombeek. Een opslagruimte van S.E. Fireworks vatte vlam, ontplofte en zorgde voor 23 doden, circa 1.000 gewonden en nog veel meer ontheemden. Maar ook: een nationale wond van ongekende proporties met gigantische gevolgen. Politiek, maatschappelijk, wetgevend, juridisch, economisch, materialistisch. Het leverde op onderzoeken, complotten, onderste stenen, geheime documenten, verhalen over landmijnen, columns, verwijten, inzichten, klokkenluiders, doofpotten, voortdurend wegschuiven, eeuwigdurende fluitgeluiden in voetbalstadions, liedjes, games, een extreem slecht geacteerde dramaserie op de NPO en nog veel meer, vooral een nationaal trauma. Sterkte allemaal.

De doofpot smeult

Een stevig stukje regiojournalistiek over de Enschedese vuurwerkramp, deze maand 25 jaar geleden, bij RTV Oost. De kolossale doodsklap (23 doden, 950 gewonden en 1.200 ontheemden in volkswijk Roombeek) werd afgedaan met een onderzoek door Binnenlandse Zaken. Dat soort dingen kunnen we wel in Nederland, toch? NEE, natuurlijk niet. Dat het onderzoek naar de ramp barstte van de fouten en tekortkomingen is allang geen nieuws meer. Nu blijkt nog eens dat een mogelijk cruciale tip rond het ontstaan van het 'eerste vlammetje' helemaal nooit is onderzocht. Het gaat om een wijkagent, die heeft "al op de maandag na de ramp heel concreet melding gemaakt van een getuige die meer kon vertellen over de werkzaamheden die middag op het terrein van SE Fireworks". Ook is er maar weinig gedaan met verklaringen van mensen die op de middag van de ramp aanwezig waren in een viswinkel in Roombeek. Daar zou voor de ramp een man zijn binnengekomen die vroeg of hij de telefoon van de winkel mocht gebruiken, en aan de telefoon zou hebben gezegd dat hij met collega's "bij de bunkers bezig" was geweest en dat het mis was gegaan. In 2007 kwam over die situatie een tip binnen van een nieuwe getuige, iemand die verklaarde "hoe ze had gehoord hoe de bewuste man al rond het middaguur had gebeld met iemand met de vraag wat hij moest doen als er brand bij SE Fireworks zou uitbreken". Diezelfde persoon diende in 2022 alweer een verklaring in bij de politie. De beller in de viswinkel, de zoon van de vroegere eigenaar van SE Fireworks, meldde zich destijds na berichtgeving over de situatie bij de politie met de boodschap dat hij zich niets meer van de inhoud van het belletje herinnerde. Hij mocht direct vertrekken.

Dit dossier is geen incident. Het is een inkijkje in hoe de staat reageert op haar eigen falen.

Wat deed ruim honderdduizend kilo vuurwerk in een woonwijk? Een vraag die bij iedereen direct door het hoofd schoot toen we twintig jaar geleden de eerste beelden zagen. Een vraag die we nog steeds hebben.

Wat Paul van Buitenen 1386 pagina's lang aantoont, is hoe lang er naar deze ramp door ambtenaren is toegewerkt, en hoe al twintig jaar deze casus onder het tapijt wordt geveegd. De aandacht wordt het liefst gevestigd op zondebokken, niet op de ambtenaren die het allemaal legaliseerden of verbeterpunten voor andere bedrijven en brandweer.

De Pikmeer-arresten geven overheden, politici en ambtenaren ongekende strafrechtelijke immuniteit, en werden daarmee door de Hoge Raad boven de wet geplaatst. Deze denkfout blokkeerde strafrechtelijk onderzoek naar de gemeente, foutieve blusvoorschriften die een kind al onderuit haalt, de goedkeuring vanuit Defensie en vele anderen. Dat gaf tunnelvisie op particulieren.

De recherche heeft honderden internationale rechtshulpverzoeken gedaan om aan te tonen dat er 12% meer en zwaarder vuurwerk zou liggen dan volgens de vergunning was toegestaan, maar vraagt zich niet af hoe er 158.500 kg in een woonwijk mocht (PDF). Met de helft was het aantal doden & gewonden of het rampgebied hooguit gehalveerd, nog steeds onacceptabel.

BAM!

Het is vandaag precies 20 jaar geleden dat de vuurwerkramp in Enschede aan 23 mensen het leven kostte. Het brakke onderzoek naar de ramp houdt de gemoederen al jaren bezig. Het rammelt, het piept, het raakt, het wringt. Klokkenluider Paul van Buitenen, die in 1999 de complete Europese Commissie (Santer) liet struikelen over onthullingen van fraude, zette zijn tanden erin, alles voor de onderste steen. Voor gerechtigheid. Het leverde een gruwelijk rapport van 1.386 dodelijke pagina's op, met, zoals Van Buitenen zelf zegt: ongerijmdheden, onregelmatigheden, gedragingen die strafbaar zijn, gemanipuleerde onderzoeksbevindingen, verkeerd geïnterpreteerde getuigenverklaringen en gefingeerde contra-expertises. "Volgens Van Buitenen is het van meet af aan de bedoeling geweest om de overheid als schuldige buiten schot te houden (...) De echte oorzaak van de ramp ligt volgens hem in de slechte regelgeving voor de opslag van vuurwerk, waardoor verkeerde classificaties en veiligheidsvoorschriften werden gehanteerd. 'En dat terwijl de overheid beter wist, na een eerdere vuurwerkexplosie in Culemborg'."

En nu, twintig jaar na dato, heeft een moegestreden Van Buitenen zijn onderzoek met een gigantische klap online geknald. "Noodgedwongen, wegens gebrek aan opvolging en vanwege het maatschappelijk belang dat is gediend met deze openbaarmaking. Om het rapport onpasseerbaar te maken, heb ik doelbewust de namen van betrokkenen herkenbaar in deze laatste versie laten staan." BOEM, samen met een niets en niemand ontziende namenlijst. Over Jan Mans schrijft Van Buitenen bijvoorbeeld: "Burgemeester van Enschede ten tijde van de ramp. Kreeg grote reputatie als crisismanager en vaderfiguur van Enschede, maar heeft in feite de waarheidsvinding, en daarmee het strafrechtelijk onderzoek, ernstig gefrustreerd. Heeft de gemeenteraad misleid en koppelde zijn lot aan dat van de brandweer."

Over Ferd Grapperhaus: " Huidig minister van Justitie&Veiligheid, portefeuille met politie en brandweer. Verdedigt foutieve blusvoorschriften van minister Remkes, die levensgevaarlijk zijn. Wordt verkeerd gebrieft door Instituut Fysieke Veiligheid en Stephan Wevers (voorzitter brandweercommandanten). "

Over Johan Remkes: "Minister BZK tussen 2002 en 2007. Snoerde veiligheidsregio's, de gemeenteraad Enschede en de Tweede Kamer de mond over de risico's van brandend vuurwerk en blussen, waardoor dit nog steeds levensgevaarlijk is."

Over Piet-Hein Donner: "Minister van Justitie tussen 2002 en 2006. Mr. Plasman informeerde Donner in januari 2003 over misstanden. Toen een intern onderzoek deze bevestigden, droeg Donner de rijksrecherche op deze kritiek te ontkrachten. Ook misleidde Donner de Tweede Kamer over deze onderzoeken."

En dat is dan alleen nog maar de NAMENLIJST. Het Openbaar Ministerie, justitie, het rechercheteam, de commissie-Oosting, politici, brandweerleiding, MARCEL GELAUFF VAN DE NOS, de korpschef van de politie, het NFI, TNO, de overheid ("1.2.1.1. Oorzaak ramp ligt bij de (rijks- en gemeente)overheid"): ze komen ALLEMAAL aan de beurt in een magnum opus van hier tot Roombeek. Hebben jullie even, dan spitten we samen effe door 1.386 paginaatjes heen. Dit is MEGA.

Geen complot maar feiten, feiten, feiten. Als je één longread moet lezen vandaag, neem dan deze

Mompelden we dit Pinksterweekend niet dat het in Dit Land zo'n bananenrepubliek is? De Groene geeft ons gelijk door een oude casus uit de mottenballen te trekken: de Vuurwerkramp in Enschede, 13 mei 2000. De opslag van S.E. Fireworks klapt uit elkaar, er vallen 23 doden (waaronder vier brandweermannen) en 947 gewonden. De wijk Roombeek verdwijnt van de kaart. Fastforward naar de onderzoeksuitkomsten: de directeuren van S.E. Fireworks verdwijnen in de gevangenis wegens nalatigheid en illegale opslag, een verdachte met een rood broekje wordt veroordeeld voor brandstichting (en is inmiddels in zijn cel overleden).

Maar het klopt niet. Er klopt niets van. Het is een schoolvoorbeeld van een Hollandse bananendoofpot.

Het hele onderzoek hangt aan elkaar van weglatingen, verdraaide feiten, leugens, gemanipuleerd bewijsmateriaal, het wegmoffelen van ontlastend bewijs en bazen bij gemeente, brandweer, politie en ministeries die op hun strepen staan om kritisch personeel het zwijgen op te leggen. Eén man blijft strijden: Paul van Buitenen - de man die 20 jaar geleden een complete Europese Commissie omduwde na het onthullen van fraude - dus nu een klokkenluider en derhalve een paria. Hij onderzoekt de vuurwerkramp nog steeds, en in zijn kielzog spreken diverse mensen (onderzoekers, brandweerlieden, rechercheurs) zich uit: de (politieke en juridische) uitkomsten van het onderzoek naar de Vuurwerkramp zijn aangepast op vooraf ingenomen conclusies, de verkeerde mensen zijn om de verkeerde redenen veroordeeld en de werkelijke verantwoordelijkheid wordt weggemoffeld. En het TNO bewijsmateriaal is ook bewust gemanipuleerd. het is een klassieke polder-whodunnit met een lang spoor van bureaucratie, onwil en struisvogelpolitiek waar uiteindelijk een paar onschuldige (of semi-schuldige) fall guys voor met hun kop op het hakblok zijn gelegd, maar de echte verantwoordelijken nog nooit voor zijn veroordeeld. Geen complottheorie en niet op NiBuRu, Fenixx, nrc.nl of een andere aluhoedjessite, maar gewoon als stijlloze totaalleestip in De Groene Amsterdammer: ‘Dit is één grote doofpot­affaire’. (Na het lezen kun je op FTM de foto's van de TNO-fraude bekijken.)
Update: Oudje van Ronald van Raak. Die is ook al een hele tijd on the case.