Geenstijl

Rot tot op het bot

Dr. Teun Voeten * is antropoloog en oorlogsfotograaf, gepromoveerd op het Mexicaanse drugsgeweld. Voor GeenStijl berichte hij eerder al uit Odessa en de VS. Nu keert hij terug voor een 4-delige reportage over de narco-staat der narco-staten (Mexico dus, niet Nederland). * Hier deel 1, deel 2 en  deel 4*. Dit is deel 3. *

De generaal is een optimist en doet zijn best, maar Michoacán opkuisen is een zware klus. De staat is in feite rot tot op het bod. De georganiseerde misdaad heeft zich niet alleen in de economie gevestigd, maar in alle bestuurslagen. Van gouverneurs tot burgemeesters tot gemeentepolitie. RioDoce, een van de belangrijkste periodieken van de onderzoeksjournalistiek (de vermoorde Javier Valdez was hoofdredacteur) onthulde gelekte documenten van het leger waaruit bleek dat 29 van de 93 burgemeesters in Michoacán banden hadden met de kartels, voornamelijk met het CJNG.  

Het geweld heeft endemische vormen aangenomen. Het afgelopen jaar was het gewelddadigste ooit van Michoacán, met 666 doden. Hieronder waren 83 ‘masacres’ met 349 slachtoffers. ‘Masacre' is een polyvalente term. Er kan een dubbele moord of een bloedbad mee worden bedoeld. Het kan ook een veldslag tussen kartels zijn of een meervoudige executie, waar de lijken van slachtoffers vaak worden verminkt. De oplaaiende oorlog is vooral te wijten aan de incursie van het CJNG. Obscene en extreme praktijken om vijanden te intimideren zijn het handelsmerk van het kartel. ‘Mexico’s Murderous Super-Cartel CJNG Is Winning the “Narco Game of Thrones,”’ schreef The Daily Beast in 2019. Het CJNG heeft zijn eigen uniformen, zelfgemaakte pantserwagens en ziet er net zoals ISIS uit als een paramilitaire groep terroristen, zoals het liet zien in een angstaanjagende video die viraal ging.

Alle lokale kartels, Los Viagras, restanten van la Familia, de Templarios, de groep Correa en nog veel meer, hebben tijdelijk de strijdbijl begraven en zich verenigd in Cárteles Unidos, de Verenigde Kartels, om het oprukkende CJNG het hoofd te bieden. Begin 2021 vond er in Tierra Caliente een veldslag plaats tussen deze groepen die resulteerde in 27 doden. Het CJNG onthoofdde zeven vijanden. Foto’s met hun lichamen uiteen gespreid als bloembladeren, in het midden een stapel met zeven hoofden, circuleerden op internet. Zorgvuldig geënsceneerde performances van wreedheid, net als bij ISIS, zijn een manier van communicatie geworden. Deze vorm van narcopropaganda wordt in de wetenschappelijke literatuur ‘body messaging’ genoemd

Om te kijken of en hoe de situatie verbeterd is op Tierra Caliente, vertrek ik een paar dagen met Ronaldo naar Apatzingan, geboorteplaats van El Más Loco, 250 kilometer het binnenland in. Van daaruit gaan we dan dagtrips maken naar een stadje met de onuitspreekbare naam Tepalcatepec, Buenavista en last but not least Aguililla, geboorteplaats van El Mencho, de gevreesde leider van Los Cuatro Letras. Met een prijs van 10 miljoen op zijn hoofd, is de CJNG capo de most wanted man van Mexico. 

Apatzingan is een slaperig stadje met een foeilelijke modernistische kerk. In een kledingwinkel hangt narco fashion, petjes versierd met afbeeldingen van Scarface, dollarbiljetten en AR-15’s, het wapen van keuze voor de zelfbewuste narco anno 2022. De Kalasjnikov is voor armoedzaaiers. Ook biedt de winkel imitatie-Louboutinschoenen aan, in de lage landen het geliefde schoeisel van de Mocromaffia en the people who love them. Clowneske schoenen met opzichtige stekels en rode zolen. ‘De beste replica’s op de markt’, zegt de verkoper. Met een echt vervalst certificaat van echtheid voor 2000 pesos, 100 euro, in plaats van het tienvoudige wat ze in het echt kosten. Om vrijdagavond na 11 uur barst het feestgewoel los. De plaatselijke boerenstand en de lokale narcos gaan uit hun bol. Tot drie uur ‘s nachts rijden er pick up trucks en hummers en buggy’s rond die muziek op onverdraaglijk hoog volume uitbraken.

Het heeft me drie dagen gekost om de naam Tepalcatepec foutloos uit te spreken, maar dan heb je ook wat. Dit slaperige dorpje is de thuisbasis van het Tepalcatepeckartel. Twee vertegenwoordigers van de groep, met de bijnamen ‘De Duitser’ en ‘De Kale’, hebben ons beloofd te woord te staan. Maar hebben we pech: we wachten uren in de afgesproken tacotent, maar Ronaldo’s vrinden van het kartel hebben geen tijd om ons downtown te bezoeken. De Duitser en de Kale zitten hoog in de bergen, verwikkeld in schermutselingen met Las Cuatro Letras.

We horen overal in Tepalcatepec hetzelfde: alles rustig. geen problemen. In en om het dorpje overal politieposten Ook alles rustig, zeggen ze daar. Net buiten het dorp een spiksplinternieuwe legerbasis, met hoge muren prikkeldraad en uitkijkposten. Het lijkt meer op een gevangenis. Op een zijweggetje maak ik foto’s van een verkeersbord dat doorzeefd is met kogels. Target practice, maar ook een signaal aan de autoriteiten dat het traditionele gezag hier niets te zeggen heeft. Aan de overkant ziet Ronaldo hoe een vrouw van een vervallen wegrestaurant foto’s van ons maakt. Daarna lijkt het of ze de foto’s doorstuurt en er een belletje achteraan doet. Vast een informant voor wie weet welke groep, maar we hebben als bonafide journalisten niets te verbergen. Bij een politiepost in de buurt hoor ik voor het eerst een agent zeggen dat de situatie kritiek is. Foto’s nemen is strikt verboden. 

Terug stoppen we in Buenavista, niet ver van de limoenenplantage van Don Hipolito. Ook ons contact bij de Viagras daar, laat ik hem Fernando noemen, zegt dat de situatie kritiek is. Ook daar zijn ze buiten het dorp in gevechten met het CJNG verwikkeld. Fernando laat foto’s op zijn smartphone zien: De bloedige afloop na een confrontatie met een groep van het CJNG die per boot wilde infiltreren. Op de radio hadden ze gehoord dat er een groepje in aantocht was. De Viagras lagen met geladen machinegeweren klaar om ze een warme ontvangst te geven. Het werd een duck shoot. De balans was 12 doden, allemaal aan de vijandelijke kant. De lijken hebben ze laten liggen. ‘Die worden door de gieren opgegeten,’ zegt Fernando. ‘Die pikken eerst de ogen eruit,’ vult Ronaldo hem aan en geeft een imitatie van een etende gier. ‘Dat vinden ze een lekkernij.’

De volgende dag rijden we naar Aguililla. Dit is het epicentrum van het geweld. Het is de geboorteplaats van El Mencho, de leider van het CJNG kartel dat hier in feite de scepter zwaait. Aguililla staat symbool voor de oorlog en corruptie en geweld in Michoacán. Vroeger was het vrijwel onmogelijk om het stadje te bereiken. Niet alleen waren er tussen het zeventig kilometer verderop gelegen Buenavista en Aguililla zes checkpoints, twee van de Viagras, twee van het leger en tenslotte twee van het CJNG. Vlak voor Aguililla was er was ook een reusachtige sleuf gegraven in de hoofdweg, een soort tankgracht. Eén meter diep en één meter breed, gegraven met graafmachines door de jongens van het CJNG. Nu is die opgevuld met grind en is de weg weer begaanbaar. Vlakbij het dorp rijden we door een verlaten gehucht. Overal kogelinslagen. Het CJNG had overal haar letters als graffiti gespoten, maar dat is nu met gele verf overgeschilderd door het leger.

Een van de weinig overgebleven bewoners is Edith, een vrouw die een kruidenierswinkel uitbaat. Ze wijst op de kogelinslagen in haar dak. Punt vijftig kaliber, extreem zwaar kaliber luchtafweergeschut dat ook in de drugsoorlog volop wordt gebruikt. Het CJNG gebruikt whatever it takes. Naast zelfgemaakte tanks die hier ‘Monstruos’ heten schiet het CJNG af en toe ook legerhelikopters de lucht uit met RPG’s. In een nieuwe ontwikkeling gebruiken ze ook drones die de vijand met mortiergranaten bestoken. Het CJNG zijn de goeien, zegt Edith. De Viagras, dat zijn pas de kwaaien, volgens haar. 

Aguililla is uitgedaagd wat burgemeesters betreft. De voormalig burgemeester, Adalberto Fructuoso Comparán Rodríguez, alias ‘Fruto’, was in zijn vrije tijd een lid van de Cárteles Unidos. Hij werd betrapt op het smokkelen van een half ton crystal meth naar de VS. Zijn zoon, Adalberto Fructuoso Junior, hielp pa mee in de zaak. De Oude El Fruto werd vorig jaar in Guatemala opgepakt en uitgeleverd naar de VS, de grootste nachtmerrie van Latijns-Amerikaanse narco’s, Een saillant detail is dat El Fruto de oom is van de huidige gouverneur van Michoacán, Alfredo Ramírez Bedoll. Deze kan dat niet ontkennen, maar beweert al 10 jaar lang geen contact meer te hebben gehad met deze tak van aangetrouwde zwarte schapen in de familie.

In een escalatie van geweld werd de vers verkozen nieuwe burgemeester, César Arturo Valencia Caballero, in maart dit jaar vermoord. Er werd een plaatsvervangende burgemeester aangesteld, een bevallige jonge vrouw van een ecologische partij die naar de fraaie naam María de Jesús Montes Mendoza luistert. Ze maakte zich niet populair door te eisen dat de voltallige gemeenteraad werd ontbonden omdat volgens haar 7 raadsleden meer dan innige banden hebben met de georganiseerde misdaad. In feite zetelt María de Jesús niet in Aguililla, maar zit ze met haar permanente bewaking, 20 lijfwachten groot, in Morelia. Dit heeft volgens haar niets met de veiligheidssituatie te maken. Verschillenden pogingen van Ronaldo om een interview met haar te regelen, draaiden helaas op niets uit.

Zoals in de meeste conflicten in Latijns Amerika, in feite in de hele wereld, kiezen sommige geestelijken de kant van het establishment, maar is er ook altijd de dappere rebellerende katholiek die aan de kant van het volk staat. We kennen allemaal aartsbisschop Oscar Romero die door het militaire regime in San Salvador in 1980 werd vermoord. In Aguililla is de plaats voor recalcitrant katholiek weggelegd voor El Sacerdote Gil, de moedige dorpspastoor Gilberto Vergara, in zijn vrije tijd bodybuilder. Pastoor Gil is niet voor het dorpsgeweld gevlucht is en viert elke zondagmorgen de H. Eucharistie waar een blijmoedige plaatselijke jeugd intensief in participeert. Pastoor Gil zegt het ronduit. ‘De criminele groepen hebben hier alle economische macht. En paraderen straffeloos met hun wapens op straat. Ja, sinds kort is het leger er. De checkpoints van de kartels zijn opgeheven. Het lijkt een stap op de goede weg, maar het is alleen een cosmetische verandering. Een boer die nu veilig door een controlepost van het leger komt, wordt later door een brommertje van de karteljongens ingehaald en moet alsnog de quota betalen. In een ideale wereld zijn er goeden en slechten,’ legt Pastor Gil uit. ‘Maar hier zijn er slechts de slechten en de nog slechteren.’  ‘Hay ratas entre los perros,’ er zijn ratten tussen de honden, besluit de pastoor.

Verslaggeving als deze is niet gratis. Steun GeenStijl zodat wij dit soort verhalen kunnen blijven maken.