Geenstijl

Na Safari Eurabia op Oorlogspad Oekraïne - deel één van een drieluik over een reis naar het front

Conflictkenner en camerasoldaat Dr. Teun Voeten is voor een speciale operatie voor GeenStijl naar Oekraïne gereden, in één ruk in zijn ouwe Peugeot diesel, met wat voedselbonnen, een knapzak en een camera. Hij bezocht steden en stranden op het strijdtoneel en reisde door naar het front van de oorlog tegen de Russen. In een drieluik, waarvan dit de eerste episode is, deelt hij zijn ervaringen. @Teun, voor de lezers van Safari Eurabia bekend als reisgenoot van Arthur van Amerongen in onder meer de fatwa-zones van Scandinavië, Ter Apel, Brussel en Antwerpen*, maakte ook alle foto's - allen opklibaar voor groot - in deze nieuwe serie over Europese frontlinies. Daarbij geldt een kleine kijkerswaarschuwing: het is oorlog, en dat is soms goed te zien. *

"Oekraïne staat in brand. We moeten het vuur doven. Ons bluswater is zware wapens", zegt Stanislav Shyrokoradiuk, de katholieke bisschop van Odessa en de Krim. De bisschop is niet het type dat de andere wang toekeert als hij gemept wordt. Hij is strijdvaardig en drukt zich graag uit in klare taal. "Poetin is de nieuwe Hitler. Hij moet verdwijnen."

Monseigneur Stanislav heeft een opmerkelijke carrière. Hij diende in het Sovjetleger en werd paracommando. Later ging hij in de fabriek werken. Maar de roep van God bleek uiteindelijk onweerstaanbaar. Hij ging theologie studeren en sloot zich in het geniep aan bij de Franciscanen. Paus Johannes Paulus II wijdde hem in 1994 persoonlijk tot bisschop. 

Net als indertijd in Polen speelt de katholieke kerk in de bezette gebieden in Oekraïne een subversieve rol. De Russen hebben op de Krim dan ook in alle kerken cameras opgehangen om te volgen wat er gezegd wordt. "Mijn priesters op de Krim mogen niet voor vrede bidden. Want volgens de Russen is er helemaal geen oorlog. Alleen een special militaire operatie." Wanneer in Odessa het luchtalarm gaat, luidt de bisschop de kerkklokken. "Als we niet zo hard hadden teruggevochten, had de wereld gewoon de inval van Rusland geaccepteerd als een voldongen feit."

Ik heb de bisschop leren kennen tijdens mijn eerste reis naar Odessa, afgelopen maart, toen ik daar was met vriend en collega Robert Dulmers. Samen waren we op pad voor het Nederlands Dagblad, een kleine maar sympathieke krant van Christelijke huize waar de hoofdredacteur in een editorial voor onze veiligheid bad, een zeldzaamheid in het ontkerstende Nederland. Met Dulmers liep het slecht af. Hij werd in april met harde hand uit het land gezet, waarover later meer.

**Afgeprijsde schuilkelders
**In maart was de situatie in Odessa uitgesproken grimmig. De oorlog was enkele weken aan de gang en meer dan de helft van de mensen was de stad ontvlucht. Het treinstation puilde uit van de vluchtelingen die de opmars van de Russen in het zuiden waren ontvlucht. Elke avond loeiden de sirenes. In het Gagarinn Hotel, niet ver van de Zwarte Zee, een betonkolos van twaalf verdiepingen hoog, waren alleen de onderste etages in gebruik. Die waren min of meer beschermd tegen binnenvliegende kruisraketten door appartementsgebouwen aan de kust. Elke avond ging het luchtalarm af. Dat was in het Gagarinn niet te horen, maar het werd aangekondigd door een dingdong-klank uit de intercom waarna een gladde stem in het Oekraïens, zonder enige urgentie, met een intonatie alsof hij afgeprijsde varkenslapjes in de supermarkt aankondigde, de mensen aanspoorde om toch vooral naar de schuilkelder te gaan.

Overal in de stad waren roadblocks achter muren van zandzakken, bemand door nerveuze militairen of vrijwilligers van de ‘Territoriale Verdediging’, een soort burgerwachten die je papieren aandachtig inspecteerden. De avondklok begon om acht uur en er was een tijdelijke drooglegging. Regelmatig sloegen raketten in. Het gerucht deed de ronde dat Russische fregatten in de Zwarte zee opstoomden naar de kust voor een landinvasie. De journalisten in het Gagarinn-hotel deelden screenshots van Marine Tracker waarop ondubbelzinnig te zien was hoe er inderdaad een dozijn schepen opstoomden richting ons hotel. De stranden lagen vol met landmijnen en gordijnen van zeemijnen moesten een landing tegenhouden - maar niemand was gerust.

Mooie vrouwen en zeemijnen
Uiteindelijk materialiseerde de landing zich nooit. Het is inmiddels augustus, ik ben terug in Odessa en zit met journalist Vyacheslav Popova op een terrasje aan de koffie. Het is warm weer; in feite al drie weken lang rokjesdag. De vrouwen in Odessa zijn van een in het oog springende schoonheid en laten dat ook graag zien. "De invasie is er nooit gekomen", legt Vyacheslav uit, "Want er waren maar dertien schepen, met hooguit drieduizend soldaten; daarmee kun je geen landing doen. De zeemijnen blijven echter." Vyacheslav vertelt over een waaghals die ging zwemmen en nieuwsgierig werd naar een zeemijn die hij van dichtbij wilde bekijken. Na de explosie kleurde de zee rood van bloed. "Doodsoorzaak: een abrupte scheiding van hoofd en romp", luidde het autopsierapport, aldus Vyacheslav.

Niet alleen haar inwoonsters, maar ook de stad is van een zeldzaam elegante schoonheid. In het Tsaristische Rusland werden de beste architecten uit Frankrijk en Italië aangetrokken. Schitterende hotels en appartementsgebouwen staan zij aan zij langs elegante straten zoals de nog steeds niet hernoemde Pushkin Boulevard en wedijveren in roze en pastelgroene tinten om aandacht. "Elke journalist die ik ken zegt dat hij na de oorlog met zijn vriendin terugkomt als toerist", zegt Vyacheslav trots over zijn stad.

Als kers op de taart aan het einde van Pushkin Boulevard het Odessa Nationale Academische Theater voor Opera en Ballet. Flarden viool en een zingende sopraan kinken uit het gebouw. Een klein detail is dat de gevel, die uitzicht geeft op de zee, met zandzakken beveiligd is. Iets verder zijn de Potemkin-trappen, aanvankelijk aangelegd om de 150 meter hoogteverschil te overbruggen tussen de stad en  kades die vroeger alleen te bereiken waren via kronkelige weggetjes. De Trappen werden wereldberoemd door de iconische filmscene van Eisenstein’s Panzerkreuzer Potemkin, waar Tsaristische troepen het vuur openen op een volksmenigte die op de Trappen wordt afgeslacht. Ze zijn momenteel gesloten voor toeristen. Het standbeeld van de hertog van Richelieu, achterneef van de beruchte kardinaal, die het begin negentiende eeuw tot meest geliefde gouverneur van Odessa schopte, is helemaal ingepakt met zandzakken. Het is nu een merkwaardige soort piramide waar het hoofdje nog boven uitsteekt. Een installatie waar Christo niet aan kan tippen.

Een decadente badplaats, dankuwel
Odessa is niet alleen de grootste havenstad van Oekraïne, wat het een zekere ruige sfeer geeft, het is tegelijkertijd een decadente badplaats. Als het ware Marseille en Nice verenigd in één stad. Vijfennegentig procent van de bewoners is van oorsprong Russischtalig en een journalist die absoluut anoniem wil blijven, vertelt me dat de meerderheid van de bewoners een Russische overheersing niet erg zou vinden. Daar valt in de stad zo op het eerste gezicht weinig van te merken, want overal sieren propagandaposters en de Oekraïense vlag het straatbeeld. De stad die twee eeuwen lang bekend was onder de naam Odessa, heeft nu de dubbele ‘s’ uit haar naam weggehaald en noemt zich nu op zijn Oekraïens Odesa. Braaf zeg ik ook het Oekraïense woord dyakuya, dank-u-wel, in plaats van het Russische spasiba, dat ik overigens nog opvallend vaak hoor.

De meeste zandzakken en tankblokkades van aan elkaar gelaste spoorrails zijn nu uit het straatbeeld verdwenen. De avondklok is verlegd naar elf uur ‘s avonds. Alle cafés en terrasje zijn open. Niet knetterdruk, maar er is leven op straat. Gezellige koffiehoekjes, waar jongeren druk praten. Af en toe gaat het luchtalarm af, maar niemand, maar dan ook echt niemand, besteedt er enige aandacht aan. In Schizza, een café tegenover de orthodoxe Kathedraal van de Heilige Drievuldigheid, voert de plaatselijk LGBTQ-gemeenschap bronstige paringsdansen op en betasten obese meisjes met piercings elkaars borsten. Een studente in een kort spijkerbroekje is wreed-opslepend aan het paaldansen. Een paar straten verderop vinden ruige rockconcerten plaats in een keldercafé dat heel toepasselijk Underground heet. Ongelooflijk wilde hardcore metal postpunk, uitgevoerd op gitaar en drums door twee slecht geklede jongens op een podium versierd met de Oekraïense vlag. Ik kan de teksten niet verstaan, maar ze gaan waarschijnlijk over de dood, vernietiging, bommen en granaten en verlies en angst. Maar dan niet als steriele concepten, maar als een reëel beleefde werkelijkheid. De muziek gaat door merg en been.

Ik ga naar het strand. Op de boulevard lopen meer mensen rond dan in het huidige Scheveningen. Hier zijn de strandtenten voor dertig procent bezet. Niet slecht. Alleen de club Ibiza, in vulgair modernistische stijl opgetrokken, is leeg. Op een strandje waar rode bordjes met een doodskop staan, waarschuwingsbordjes voor mijnen die ik uit Angola en Afghanistan ken, zie ik zowaar mensen zwemmen op een stukje strand. Ik kom de volgende dag terug met zwemspullen en trek heerlijk wat baantjes in het enige stuk in Odessa dat mijnvrij zou moeten zijn, als ik al de medezwemmers mag geloven die onbezorgd rondspartelen in het water. Ontspanning in oorlogstijd.

Dit soort reportages kosten veel tijd, voorbereiding en geld en niet alleen omdat de diesel zo duur is. Mocht u nog wat monetaire voedselbonnen hebben liggen om van deze driedaagse veldtocht een goed gevoede sponsorloop te maken, dan kunt u hier een erekruis halen in de vorm van een roze kroontje, hier de oorlogskas spekken of gewoon hieronder het algehele mobilisatieformulier invullen: