Geenstijl

*Uiteindelijk komt de grote onblusbare bosbrand die bijna alles tot de grond zal doen afbranden. *

Sinds de kredietcrisis uitbrak hebben centrale banken maatregelen genomen die enkele jaren daarvoor nog als ondenkbaar werden bestempeld. De kritiek van menig marktvorser was dat deze onorthodoxe monetaire maatregelen inflatoir zouden zijn. Deze groep criticasters, waar ondergetekende ook bij hoort, hebben maar deels gelijk gehad. Deels ligt dat aan hoe/waar inflatie wordt gemeten en de tijdspanne waarin het zich allemaal zou moeten ontvouwen. Maar de achterliggende processen die al jaren en jaren geleden in gang zijn gezet, lijken nu te veranderen en/of te versmelten tot een perfecte inflatiestorm.   

Als er naar de financiële markten wordt gekeken, zijn veel investeringscategorieën flink gestegen in prijs sinds de centrale banken hun extreme beleid hebben ingevoerd. Aandelen, vastgoed, obligaties, hebben mooie opgaande koersgrafieken laten zien. Daar was het inflatoire effect van het gevoerde monetaire beleid dus goed te zien. Er was meer geld die een nagenoeg gelijk gebleven aantal financiële waardes najoeg: inflatie. Veel van deze financiële waarden zitten echter niet in het inflatiemandje, dus de officiële inflatie laat nauwelijks wat van deze prijsstijgingen zien.  

Als er gekeken wordt naar de gewone economie, dan was daar inderdaad bar weinig inflatie waar te nemen. Nu valt er ook hier het één en ander af te dingen op hoe inflatie wordt gemeten, maar los daarvan zijn er verschillende redenen voor dit fenomeen. Enkele daarvan stonden recentelijk in een column van Matthijs Bouman in het FD. De econoom bespreekt daarin een boek waarin gesteld wordt dat enkele gebeurtenissen verantwoordelijk waren voor de wereldwijde neerwaartse prijsdruk. Zo dropte in de jaren 80 en 90 het net opengestelde Oost-Europa en China honderden miljoenen goedkope arbeidskrachten op de wereldmarkt. Daarnaast heeft de babyboom in de tweede helft van de 20e eeuw uiteindelijk ook voor meer aanbod gezorgd. Al met al heeft dit de factor arbeid nooit echt in staat gesteld om harde looneisen te stellen; immers, van arbeidsschaarste was geen sprake. Hierdoor is de inflatie laag gebleven.

In veel productcategorieën was er zelfs sprake van deflatie. Nu is deflatie net zo’n (expres?) onbegrepen fenomeen als inflatie, dus deze termen behoeven wat uitleg.

Allereerst zijn er verschillende soorten inflatie; de inflatie die wij kennen uit de economieboekjes op school is dat mensen steeds meer geld te besteden hebben maar dat de productie van goederen en diensten deze groei niet bij kan houden (oververhitting van de economie). Hierdoor stijgen de prijzen, zoals we gezien hebben bij de voornoemde financiële waarden. Voor het gemak kan dit bestedingsinflatie genoemd worden. 

Maar inflatie kan ook voorkomen terwijl het economisch helemaal niet goed gaat. Zo kan een land te lang een slecht monetair beleid volgen met een dalende wisselkoers tot gevolg. Hierdoor vragen de handelspartners hogere prijzen voor hun producten. Zij willen immers gecompenseerd worden voor de alsmaar verzwakkende munt van hun handelspartner (of vragen betaling in een sterke munt wat op hetzelfde neerkomt). Deze omstandigheden leiden dus ook tot inflatie (via de import), maar heeft dus een totaal andere oorzaak (en dus oplossing) dan de bestedingsinflatie. 

Deflatie daarentegen is het grootste spookbeeld van centrale banken. Centrale bankiers stellen dat als prijzen van goederen en diensten dalen, dat consumenten en bedrijven wachten met consumeren en investeren tot de volgende dag wanneer alles goedkoper is. De dag daarop is het natuurlijk nog goedkoper, dus wachten ze nog een dag, en zo verder. Het zou leiden tot een permanent uitstel van investeringen en consumptie. Dit is natuurlijk lariekoek; zie bijvoorbeeld TV’s die alsmaar goedkoper worden. Wacht de consument voor eeuwig voor dat er gekocht wordt? Dacht het niet. Nee, centrale bankiers zijn doodsbang voor deflatie omdat de schuldenberg dan eerder onhoudbaar wordt. Immers, inkomens en bedrijfswinsten stijgen niet of nauwelijks meer in nominale termen, terwijl de schuld in nominale termen blijft staan.  

En dit brengt mij op een saillant maar in dit betoog niet toedoend punt: die dalende TV-prijzen, daar is iedereen toch blij mee? Natuurlijk! Dit is goede deflatie; dalende prijzen door innovatie. Maar centrale banken hebben dus al die jaren gemikt op een inflatiepeil van 2%, wat dus betekent dat zij een deel van deze deflatoire winsten voor consumenten en bedrijven hebben lopen “afromen”; er is hen een prijsvoordeel afgenomen! 

Is er ook slechte deflatie/ jazeker, als marktpartijen door problemen bezittingen in nood van de hand moeten doen, dan dalen de prijzen disproportioneel hard en dat kan op korte termijn voor enorme dislocaties zorgen. Echter, uiteindelijk is deze catharsis wel nodig om het kapitaal weer te herschikken en de rendabiliteit te herstellen. Dus echt slecht is het nou ook weer niet; deflatie is maar een symptoom en de focus zou dus moeten liggen op de oorzaken (uitstellen van catharsis is er dus één van). De focus van monetaire beleidsmakers op symptomen in plaats van oorzaken is soms echt verbazingwekkend. Hierdoor hebben centrale banken ook de catharsis zodanig lang uitgesteld, dat een dergelijk corrigerend proces zo groot en heftig zal zijn, dat niemand die optie meer durft te overwegen. 

Dit verklaart dan ook waarom centrale banken de laatste jaren alsmaar meer liquiditeit in de markt hebben lopen pompen. Deze liquiditeit moet tot lagere rentes leiden wat weer tot meer schulden zal leiden waardoor investeringen en consumptie kunnen groeien en bestaande leningen kunnen worden doorgerold. 

Het proces is echter zoals het managen van een groot woud; als je geen bosbrandjes toelaat, dan hopen het oud hout,de bladeren en kleine boompjes zich op. Als er dan een bosbrand uitbreekt, dan is het gelijk ook een hele grote die enorme schade toebrengt. Dit terwijl het niet blussen van de kleine brandjes juist leidt tot een gezonder (antifragile) bos waar grote bosbranden niet voorkomen. Daar kunnen de parkwachters van Yellowstone Park over meepraten. 

In onze situatie zijn de centrale banken elk vuurtje aan het blussen. Hierdoor worden de brandjes steeds gevaarlijker en moeten deze bestreden worden met meer en steeds groter materieel. Maar het punt wanneer er gewoonweg niet meer materieel voorhanden is, komt steeds dichterbij. Uiteindelijk komt de grote onblusbare bosbrand die bijna alles tot de grond zal doen afbranden. 

Dit proces waar items samensmelten tot een perfecte (vuur)storm is nu gaande. Bouman had het in zijn column over de goedkope arbeidskrachten die op de wereldmarkt werden gedumpt; iets wat volgens het boek wat hij aanhaalde niet meer gaat gebeuren (er zijn namelijk geen grote landen en/of gebieden à la China en Oost-Europa die voor een dergelijke aanbodschok zouden kunnen zorgen). Verder hebben de auteurs van dat boek de mening dat door vergrijzing de factor arbeid nog verder zal afnemen waardoor de prijs voor arbeid wel omhoog moet gaan. Alleen als Afrika de boel op orde krijgt en opengaat, zal dit proces nog kunnen worden tegengegaan. Gezien de kans daarop klein is, lijken wereldleiders het idee te hebben om deze goedkope arbeidskrachten dan maar te importeren. Echter, dit heeft nog niet bepaald tot de gewenste resultaten geleid, wir haben es nicht geschafft. 

Kortom, we krijgen dan inflatie via de stijgende lonen door vergrijzing en door gebrek aan nieuw aanbod van goedkope arbeid. Dit leidt dan tot (een soort) bestedingsinflatie.

Daarnaast krijgen we ook inflatie via de import. Door de continue debasing van de muntsoorten door de verschillende grote centrale banken, zullen handelsgoederen opwaartse prijsdruk laten zien.

Verdere fiscale verruimingen zullen een opwaarts effect hebben op zowel bestedings- alsmede importinflatie. Tezamen vormen deze ontwikkelingen een perfecte inflatiestorm. Deze storm zal zich vooral via het schuldencomplex laten doen gelden. De rente bestaat namelijk uit verschillende componenten (risicovrije rente + inflatiepremie + liquiditeitspremie + default premie ) en met name de tweede en laatste zullen dus omhoogschieten. Iets waar centrale banken weinig tot niets tegenover kunnen stellen. Stijgende rentes op disproportioneel gestegen schulden (zie afbeelding hierboven) betekent dus het faillissement van vele muntsoorten en landen. Iets waar Ray Dalio al over verhaalde. 

We zijn dus hard op weg naar de big reset.