Geenstijl

Ingezonden door @Sonny Spek

Het was vorige week feest op Twitter en GeenStijl: energiebedrijf Vattenfall had besloten om de plannen voor de biomassacentrale in Diemen 'in de koelkast te zetten' en daarmee lijkt een einde te komen aan de voortslepende politieke soap rond biomassa. Een ontwikkeling waar ik als criticus op het importeren van houtige biomassa uit het buitenland (let op: biomassa is meer dan alleen bomenkap, maar gaat ook over afvalhout en groente-, fruit- en tuinafval) blij mee had moeten zijn, maar toch knaagt er iets. Energieonderzoeker Remco de Boer noemde het in zijn podcast een mogelijk keerpunt in het Nederlandse klimaat- en energiebeleid en daar moet ik hem gelijk in geven. De afspraak was om biomassa te gebruiken als transitiebrandstof naar een energiemix die wel volledig 'duurzaam' zou zijn en hiervoor een 'integraal afwegingskader' op te stellen. Dat klinkt ietwat technisch, maar aan de hand van het afwegingskader zou worden beoordeeld welke vormen van biomassa wel en niet toegelaten zouden worden om te gebruiken in Nederland. Er zouden dus afspraken worden gemaakt om bijvoorbeeld de import van 'houtige biomassa' uit het buitenland te verbieden of alleen houtige biomassa toe te staan dat doormiddel van een duurzame kringloop is gekapt. 

Dat klinkt vrij redelijk en genuanceerd, maar als je de ontwikkelingen van de afgelopen week en de motie van de regeringspartijen om in de toekomst te stoppen met subsidies voor biomassa neemt, laten deze exact zien waarom het Klimaatakkoord geen stuiver meer waard is. De keuze van de Tweede Kamer om biomassa uit de energiemix te halen geeft namelijk wederom te denken in hoeverre er is nagedacht over de plannen rond de verduurzaming van Nederland. Het kenmerkt een totaal inconsequent klimaatbeleid van Rutte III en geeft een huiveringwekkend beeld voor de toekomst. Op het moment dat een kabinet afstapt van biomassa als transitiebrandstof, maar zich wel heeft gecommitteerd aan de eerdergenoemde doelen om de CO2-uitstoot te verminderen, dan zullen andere bronnen worden gebruikt om dit verschil te compenseren. Je kunt hierbij denken aan het plaatsen van extra windmolens en zonneweides, want kernenergie en schaliegas blijven helaas voorlopig uit den boze. Hoe mooi het stoppen met biomassa lijkt, ook voor de critici van het klimaatbeleid zal dit negatief uitpakken.

Als we willen begrijpen wat er aan de hand is dan moeten we terug naar het in 2019 gesloten Klimaatakkoord. Wat was dat Klimaatakkoord ook alweer? Het Klimaatakkoord werd door (inter)nationale pers bejubeld als een uniek staaltje Nederlands polderen waarbij ruimte was voor de inbreng van geluiden die in de samenleving leefden. Het was een opgave waarbij het maatschappelijk middenveld samenkwam om te komen tot een pakket aan maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan en de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen in 2050. Aan de vijf 'klimaattafels' werd druk onderhandeld door allerlei partners om te komen tot een plan om Nederland te verduurzamen, maar er ontstond al gauw kritiek over de organisaties die precies betrokken waren. De voorzitters van de Klimaattafels mochten bepalen wie er wel of niet mochten meepraten en daardoor werden de pleitbezorgers van kernenergie en critici op grootschalige windmolenparken niet uitgenodigd. Dit zorgde voor een gevoel van willekeur en ongevraagde sturing. Het was dan ook niet toevallig dat bijna alle voorzitters een politieke achtergrond hadden: Diederik Samsom (PvdA), Pieter van Geel (CDA), Annemieke Nijhof (persoonlijk adviseur Balkenende), Kees Vendrik (GroenLinks) en Ed Nijpels (VVD). Tot zover onze inclusieve poldertraditie.

Het idee van een akkoord 'van de samenleving' lijkt geen verkeerd doel te hebben: het draagvlak zal groter zijn en de belangen zijn evenwichtig meegewogen. We zien echter de laatste jaren vaker met onder andere het Woonakkoord, Energieakkoord, Sociaal akkoord en Klimaatakkoord dat de democratie onder druk komt te staan. De Raad van State uitte zich in het Jaarverslag 2013 (PDF) niet voor niets kritisch over deze 'Akkoordendemocratie': "Hoewel de beweging die het kabinet op deze wijze heeft weten te bewerken in al jaren vastzittende discussies eerbiedwaardig is, vormt de afhankelijkheid van akkoorden voor beleid en maatregelen die wezenlijk geacht worden voor het herstel van economie en overheidsfinanciën, een opvallend en riskant aspect van het handelingsvermogen van kabinetten in deze tijd." De rol van het parlement in het maken van beleid wordt kleiner en er wordt niet geredeneerd vanuit democratische legitimiteit, maar vanuit het idee van een algemeen belang waardoor de democratie de burgers de meeste vooruitgang zal brengen. Bestaat dat überhaupt en is dat democratisch? De organisaties die onderhandelden voor het Klimaatakkoord hadden hier echter geen democratisch mandaat voor, omdat geen enkele burger heeft gestemd over het wel of niet toelaten van bepaalde organisaties. Het democratisch mandaat van het parlement werd hiermee in feite omzeild. 

Het idee van een poldermodel is dat de onderhandelaars de ruimte moeten krijgen om zelf tot een akkoord te komen. Het kabinet heeft echter vanaf het regeerakkoord geprobeerd sterke invloed uit te oefenen op het proces. De financiële uitgangspunten en CO2-reductiedoelen waren al door het kabinet opgesteld. Er werd duidelijk aangegeven door het kabinet dat hier niet van kon worden afgeweken en de onderhandelingspartners hierdoor beperkt zijn in de keuzes die zij konden maken. Daarnaast gaf de zogenoemde 'opdrachtbrief' aan de voorzitters van de Klimaattafels de meest gedetailleerde uitgangspunten mee: het doel van de Klimaattafel, de algemene uitgangspunten, de reikwijdte van de afspraken, beoogde resultaten en opzet van de gesprekken. Op die manier was er dus nauwelijks ruimte voor de onderhandelende partijen om daar van af te wijken en kon het kabinet (lees: D66 en de ChristenUnie) aan de touwtjes blijven trekken.

Veel mensen vroegen zich af waar het komende beleid rond het gasvrij maken van Nederland, de plaatsing van windmolens en bouw van biomassacentrales nu precies vandaan is gekomen. Wie heeft dat voorgesteld? De gespreksverslagen van de Klimaattafels zijn bijna volledig geanonimiseerd waardoor het onmogelijk te achterhalen valt welke partij een bepaalde mening was toegedaan en uit welke koker een voorstel komt. Ook zijn de gespreksverslagen vaak geen notulen, maar een samenvatting van wat er bij het overleg besproken werd. Het is daarbij opvallend dat er grote verschillen zitten in de mate van transparantie tussen de verschillende tafels. Het gespreksverslag van de belangrijke industrietafel is rond de 60 pagina’s lang, terwijl bij de elektriciteitstafel er bijna 500 pagina’s aan verslagen zijn gepubliceerd. De mobiliteitstafel geeft zelfs aan van vier vergaderingen (er zijn twaalf vergaderingen in totaal geweest) geen verslagen te hebben gemaakt en daarnaast uitsluitend op hoofdpunten te notuleren. Daarnaast zijn in de gespreksverslagen van het zogenoemde 'smalle' Klimaatberaad onder leiding van Ed Nijpels gehele pagina’s om onduidelijke redenen weggelakt. Het lijkt hier niet te gaan om informatie rond personen, maar om inhoudelijke informatie en/of overwegingen die niet openbaar mogen worden. Het versterkt het beeld van een weinig transparant proces om tot één van de invloedrijkste akkoorden uit de Nederlandse politieke geschiedenis te komen.

Concluderend moeten we stellen dat het gehele proces rond het Klimaatakkoord verkeerd is verlopen. Het kabinet probeerde vanaf het begin sterk te sturen op het proces door allerlei harde kaders mee te geven, de rol van het parlement was onduidelijk, de Klimaattafels waren niet voor elke partij toegankelijk en de gespreksverslagen ontbraken grotendeels waardoor er niet terug valt te kijken welk lobbyclubje precies met welk voorstel is gekomen. Het geeft een rommelig beeld van een akkoord met een grote impact op ons land. Toen vorige week bekend werd dat D66 en de ChristenUnie af willen stappen van de afspraken uit het Klimaatakkoord, werd de doos van Pandora geopend. Het is onduidelijk wat de status van het Klimaatakkoord nu precies is en op welke manier het kabinet denkt haar duurzaamheidsdoelen te halen. In aanloop naar de verkiezingen zal die onzekerheid alleen maar toenemen en gemeenten die verplicht aan de slag moeten gaan met verduurzaming in onzekerheid achterlaten. Het is de vraag wanneer men zich in Den Haag zal realiseren dat het proces rond het Klimaatakkoord opnieuw moet worden gedaan, waarbij er naar realistische verduurzamingsdoelen wordt gekeken, het proces voor meer kritische partijen toegankelijk is, er geen taboe is op 'controversiële' opwekmethoden en aardgas onderdeel kan blijven uitmaken van onze energiemix. Het laten vallen van het Klimaatakkoord viel te verwachten, maar het biedt een kans voor rechts om het volledig open te breken en een nieuwe ronde volgens haar spelregels te organiseren.