Geenstijl

Nieuw-Nederland in het Stamcafé

Kabinet-Rutte IV was een verstandshuwelijk. Velen in ons land wilden ervan af, zelfs bij de VVD werd flink gemord en de druk opgevoerd. D66 en CDA wilden graag door, maar dat was alleen omdat ze er in de peilingen desastreus voor staan. Rutte speelde hoog politiek spel. Hij wachtte een finale optater niet af en maakte zijn eigen overweging. 

Waarom wilden velen van dit kabinet af? Ten eerste omdat het vanaf het begin domweg niet boterde. Het was een voortzetting van het vorige (gevallen) kabinet, en bij de vorming van het nieuwe werden te diepe wonden gemaakt. Het maakte ook te veel knievallen, met als resultaat dat het nauwelijks samen regeerde en iedereen ontevreden was. 

Een tweede reden is dat er in de afgelopen 10 jaren te veel schade is toegedaan, nota bene door de overheid zelf. Het is te makkelijk om met je vinger te wijzen naar één partij of één bewindspersoon, want alle serieuze partijen maakten onderdeel uit van het systeem dat de toeslagenaffaire veroorzaakte, de stikstofcrisis veroorzaakte, het dossier Groningen veroorzaakte, er geen helder beleid kwam op asiel, en ga zo nog maar even door. Wie naar een ander wijst heeft boter op het hoofd, ook oppositiepartijen zaten gewoon in de Tweede Kamer en stemden mee. 

Bijkomend probleem is dat de overheid ook de verantwoordelijke is om deze schade te herstellen, en men is niet in staat gebleken om door te pakken. Er heerste apathie (of incapabiliteit?), en men had negatieve focus op elkaar in plaats van op de problemen in het land. Er werd niet geregeerd.

Een derde reden is dat velen klaar zijn met de Ruttiaanse manier van politiek bedrijven, de achterkamertjes, het gekonkel, het gedraai, het modder gooien, het polariseren. Niet in de laatste plaats door regeringspartijen zelf, en besmettelijk voor heel Den Haag. Als resultaat zie je dat kiezers al een tijd zoeken naar een ‘frisse’ (tussen aanhalingstekens, want sommigen bleken zeker niet fris te zijn) populistische oppositiepartijen, die wel op de problemen wijzen maar niet de oplossing bieden. Het beeld van deze manier van politiek kleeft toch vooral aan Rutte, wiens glans de afgelopen jaren verdween met te veel gedraai en gesmoes. Op een gegeven moment is het gewoon klaar.

Intussen zitten we met een VVD die te lang heeft geregeerd, waarbij er naast Rutte weinig sterke onafhankelijke denkers over zijn, en haar ondernemersachterban en liberale hart heeft verwaarloosd. Terwijl we een sterke liberale partij nodig hebben. 

We zitten met een PvdA die zwalkt en haar eigen sociaaldemocratische achterban voor een deel heeft overgedragen aan andere partijen, en nu noodgedwongen een fusie met GroenLinks wil, wat toch echt fundamenteel een partij met ander DNA is, met bijzondere stromingen vanuit kerk, communisme en eng fanatiek groen. Het is maar de vraag of dit standhoudt. We hebben een sterke sociaaldemocratische partij nodig.

We zitten met een D66 dat al zijn initieel krachtige democratisch vernieuwende sociaal-liberale partijstandpunten overboord heeft gegooid en GroenLinks linksom probeert in te halen met soms bijna antidemocratisch populisme. Het beloofde nieuwe leiderschap bleek een lege marketinghuls en de partij verliest achterban. We hebben echter een progressieve sociale en liberale partij nodig die juist voor vernieuwing in het bestel zorgt, in plaats van de boel op scherp zet. 

We zitten met een CDA dat zijn traditionele boerenachterban heeft verwaarloosd. Kopstukken bedanken inmiddels stuk voor stuk voor hun positie. Nederland heeft een conservatieve middenpartij nodig maar het CDA heeft zichzelf vervreemd. Het is zeer interessant om te zien wat Omtzigt gaat doen, hij zal vast niet terugkeren bij het CDA maar kan desondanks de partij electoraal maken of breken. 

De BBB is een nieuwkomer, en men doet pogingen om meer solide te zijn dan voorgangers LPF, PVV, FVD, die de populisten ‘du jour’ waren. Waarbij moet worden opgemerkt dat BBB heel andere thema’s heeft dan deze voorgangers. Heeft BBB te vroeg gepiekt of gaat ze deze verkiezingen winnen? En gaat men het dan waarmaken? Ook voor BBB zal Omtzigt een belangrijke factor zijn: sluit hij aan, stopt hij, gaat hij als eenpitter door, of kiest hij voor bijvoorbeeld JA21?

Dit is de situatie vandaag, en niets is zo volatiel als de politiek, het is interessant om te volgen hoe de komende maanden gebeurtenissen de stem van het volk gaan beïnvloeden.

Onderliggend probleem is dat mensen ervaren dat de welvaart in Nederland onder druk staat, terecht of niet. Wel is er een overheid die tot het irritante wil weten en bepalen hoe men leeft, tot achter de voordeur. We zijn individueel nog wel gelukkig, maar niet meer als samenleving. We zijn een van de meest genivelleerde landen ter wereld, met in de basis een goede balans tussen kapitalisme en sociaaldemocratie. Een gedegen rechtsstaat waarbij de democratische overheid burgers en bedrijven beschermt en faciliteert in plaats van ondermijnt is daarbij essentieel. Er is de afgelopen jaren terecht veel kritiek geweest op hoe rechtszekerheid, inspraak en vertegenwoordiging zijn uitgehold. Nieuw leiderschap gaat daarom over zoveel meer dan alleen de omgangsvormen in de politiek, men zal echt moeten afkicken van het goedkope polariserende moddergooien en terug naar de inhoud. Kan men dat? De kern voor Nederland de komende 10 jaar is het zoeken naar een balans voor meer welvaart, een goede verdeling daarvan, goede rechtsbescherming tegen de overheid, een betrouwbare overheid, een overheid die de (digitale) privacy en levensstijl van mensen respecteert. Dit vergt minder moralisme, minder bemoeizucht, minder populisme, minder politiek voor de bühne (of clicks of views of likes), maar meer vertrouwen, respect, samenwerking, een opener en bescheidener houding, en bovenal meer daadkracht, ook met soms pijnlijke keuzes. En zelfs een visie over waar we met Nederland naartoe willen. Dat wordt een hele opgave, post-Rutte.

Het wordt tijd dat de discussie niet meer over politiek onderling gaat, maar over Nederland. Wat willen we ermee? Waar willen we naartoe? Rutte vond visie een vies woord, maar na 12 jaar blijkt alleen de boel bij elkaar houden gewoon niet voldoende. We staan voor belangrijke uitdagingen, waar hopelijk alle partijen vanuit hun liberale, sociaaldemocratische, groene en democratische harten met elkaar een discussie over gaan voeren. Bijvoorbeeld:

• Vergrijzing. Bijna 30% van de begroting gaat op aan zorg. Ondanks dat er over de gehele breedte in overheidskosten gesaneerd is, zijn de belastingen niet omlaag gegaan. En dat is vreemd, want bij bezuinigingen verwacht je lagere lasten. Hoe komt dit? De olifant in de kamer is zorg. We worden ouder en zorgbehoevender. Zorg is de grootste post in de Nederlandse begroting. Bijkomend probleem is dat er te weinig mensen bijkomen die in de zorg werken. Personeel raakt hierdoor overbelast, en zit dan zelf ook ziek thuis. Corona hielp daar niet bij. Deze neerwaartse spiraal moet de komende jaren worden omgezet in een positieve draai. Gezonder leven (zonder door te slaan en te bepalen wat mensen mogen eten of drinken), preventie, digitale innovaties, efficiënte zorg, zonder extreme uitwassen. Als de markt dit efficiënter kan organiseren dan is dat een weg vooruit. Als de overheid dit centraal beter weet te organiseren is dat ook een manier. Maar halfbakken pseudo-marktdenken (marktwerking en marktdenken zijn niet hetzelfde!) waardoor er ‘the worst of both worlds’ ontstaat (geen echte concurrentie, geen drang naar service, wel geldstromen die niet naar zorg gaan), daar moeten we vanaf.  En we zullen zorgtalent uit het buitenland moeten halen, want wie anders gaat ons later als we oud en ziek zijn verzorgen? De zorg moet op de schop, en goed ook. En dat zal heel wat tegenstand van koninkrijkjes in de zorg opleveren, desondanks zal er goed moeten worden doorgepakt. Dat vereist een visie en een strategie.

• Sociale zekerheid. Een even grote olifant in de kamer, met ook ruim 25% van de begroting. Een deel hiervan heeft ook met ziekte te maken, dat pleit nog meer voor bovenstaande punt. De rest van het geld is voor het garanderen van inkomen voor hen die het niet zelfstandig redden. We kunnen ons een systeem zoals in de jaren ’70, en ’80 niet meer veroorloven, waarbij sociaal geld onbeperkt beschikbaar was, en Nederland een hangmat was waaarin mensen het vertikten om te werken. We willen juist nog meer mensen aan het werk. De oplossing om minder aan sociale zekerheid te hoeven besteden is zorgen dat mensen werk hebben. Niet part-time, maar meer full-time. Dus ook gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen. De overheid is een grote werkgever, maar over die salarissen is al eens belasting betaald door mensen uit de private sector. Bedrijven, bedrijven, economie, economie, banen, banen, banen, dat is dé manier om te zorgen dat de welvaart voor iedereen in Nederland hoger wordt, en er dus minder geld naar sociale zekerheid hoeft. Dat mes snijdt dus aan twee kanten. Het scheelt ook een enorm complex en beschadigend toeslagensysteem. Dit betekent dat Nederland internationaal moet kunnen concurreren op ondernemerschap en arbeid en actief een acquisitie en vestigingsbeleid nastreeft. Er is genoeg werk: in zorg, in bouw, in de digitale economie. Ook hiervoor geldt: we hebben internationaal talent nodig om ons hierbij te helpen. De grenzen potdicht werkt dus averechts. Een anti-ondernemers of anti-bedrijven sentiment is ook gevaarlijk. 

• Gasbaten en energie. We vinden onszelf zoveel slimmer en hardwerkend dan andere landen, maar laten we eerlijk zijn: Nederland was vooral rijk dankzij de gasbaten. We hebben onze hele economische infrastructuur ermee kunnen bouwen. En de welvaartsstaat. Een grove fout van decennia kabinetten is dat er geen fonds mee op is gezet. Het geld is opgebrand. Nu missen we miljarden inkomsten per jaar. Dat betekent: de tering naar de nering zetten. Er moet het mes in de begroting. Nederland kan niet boven zijn stand leven. Wel willen we fors inzetten op nieuwe energie, zodat Nederland internationaal onafhankelijk wordt voor zijn energievoorzieningen, we willen schurkenstaten niet financieren, en we willen een netto exportland van energie blijven. Duurzame energie, hier opgewekt, hier gedistribueerd, hier verhandeld. Er wordt veel ingezet op waterstof, maar experts zeggen dat dit nog zo duur is dat het een negatieve impact op de welvaart kan hebben, in plaats van positief. Alleen al om die reden mag kernenergie geen taboe zijn. 

• Onderwijs, cultuur, wetenschap is ook een grote post in de begroting. Om bovenstaande te stimuleren wordt onderwijs niet alleen gestuurd op aantallen studenten, maar ook op output: vinden studenten een hoogwaardige baan die economisch relevant is voor het moderniseren van zorg, het starten van slimme nieuwe bedrijven met een internationaal karakter zodat ze diensten exporteren en geld importeren. In het (wetenschappelijk) onderwijs is ondernemen vaak not done, maar dat is ook vaak wereldvreemdheid en soms zelfs van een stuitende arrogantie. We hoeven niet het Amerikaanse systeem van bedrijfsfunding en sturing op wetenschappelijk onderzoek honderd procent over te nemen, maar diepere samenwerking en een faciliterende houding richting bedrijfsleven en startende studenten is essentieel, zeker op digitaal vlak, waar Nederland (Europa) gewoon achterloopt op de wereld als het gaat om bijvoorbeeld AI, health tech, en fintech. 

• Immigratie. Waar Rutte IV over viel. Nederland is een internationaal land, en om internationaal te kunnen concurreren hebben we internationaal talent nodig dat hier mee wil bouwen aan de welvaart. Dat is de eerste categorie immigranten, en ze zijn hard nodig. Er is een tweede categorie en dat zijn vluchtelingen. Die helpen we, of in hun eigen regio, of hier, tijdelijk en anders permanent. We zijn een modern, sociaal land en sluiten ons niet af voor de ellende van andere mensen. De derde categorie is hier niet welkom en dat zijn mensen die denken dat ze hier kunnen profiteren van alle welvaart waar iedereen zo hard voor werkt, zonder zelf een steentje bij te hoeven dragen, en voor overlast zorgen. Linksom of rechtsom zijn drempels te verzinnen om deze mensen te weigeren, en we moeten niet bang zijn voor Europese afspraken: we zijn er zelf bij om die aan te scherpen. Voordeel van deze drie categorieën strak handhaven: je haalt de wind uit de zeilen van onfrisse populisten. We kunnen niet het (economische) leed van de hele wereld dragen. Wel kunnen we ervoor zorgen dat welvaart ook elders wordt verbeterd, dit doen we als handelsland met het doen van zaken, zodat we samen met andere economieën zorgen voor groei en welvaart over en weer. Laat alle dogma’s los en maak concrete plannen die dit land verder helpen, en migranten ook. 

• Geopolitiek. Als handelsland hebben we ontzettend goede internationale betrekkingen nodig. Onze welvaart zal daarvan moeten komen. We willen meer handelen, meer exporteren. In het geopolitieke spel tussen grootheden USA en China, en opkomende machten zoals India en Brazilië hebben we de EU hard nodig. Gezien de ontwikkelingen met Rusland gaat dit niet alleen om handel, maar ook om geopolitiek, en inmiddels om defensie. De NAVO is essentieel, en Nederland zou er goed aan doen om een impuls aan een (digitale) defensiestrategie te geven, met meer hi-tech bedrijven. Er gaan ook dingen niet goed in de EU. Het democratische gehalte is te laag. Als zo’n beetje grondlegger van de EU zal Nederland het voortouw moeten nemen om de EU democratischer te maken. Economisch is de EU essentieel voor Nederland, echter moeten we ervoor waken dat Nederlands geld naar landen gaat waar het alleen ten goede komt aan een corrupte bovenlaag, want daardoor polariseren zulke landen intern alleen maar verder, en dat zal de EU op termijn ondermijnen.

• Klimaat. Voor sommigen gaat het te hard, voor anderen niet hard genoeg: we stoten te veel uit, we weten dat het fout is, dat er consequenties zijn voor onze leefomgeving, en we zijn hard op weg om dit aan te pakken. Het glas half vol, mensen. Nederland is gebouwd door en voor Nederlanders, en we willen graag controle over ons leefklimaat. Dat kost geld. Maar de economische schade van droogte, wateroverlast, stormen zijn groter. Dus is het logisch dat we inzetten op verduurzamen. Zonder taboes op kernenergie. Wel willen we realistisch zijn: ja, we nemen onze verantwoordelijkheid, maar we kunnen dit wereldprobleem niet in ons eentje oplossen. In plaats van de welvaart verkleinen zal verduurzaming een internationale kans moeten zijn, met export van energie, techniek en kennis. 

• Samenleven. We willen graag bekend staan als dat fijne kleine tolerante landje. Tolerantie is niet geweldig. Het betekent dat je andere levensovertuigingen tolereert, dat is wat anders dan omarmen. De Nederlandse tolerantie is in feite: bemoei je niet met mij, dan bemoei ik je niet met jou. Is die onverschilligheid voldoende om samen te leven? Misschien wel, maar we zijn de laatste jaren niet beter, wel slechter geworden in het niet met elkaar bemoeien, niet in laatste plaats voor hoe er in de Tweede Kamer debatten worden gevoerd, en hoe bestuurders (en journaille) hiermee omgaan op social media. Het mooie van Nederland is juist dat we door onze grote diversheid, betrokkenheid, en dialoog (op de inhoud graag, en dat mag dan fel en als het even kan met humor) kunnen leren van andere en nieuwe inzichten, en zo verder kunnen komen met elkaar. Dat vereist dat we toch ergens een stip op de horizon zetten. Kunnen we daarna flink in discussie over hoe we daar komen. En dat is de positieve vibe waar Nederland naar snakt. Toch een visie dus.

Vacature

We zoeken een premier die hiermee aan de slag gaat en iedereen meekrijgt. Wie o wie? 

Sam Bal (niet beschikbaar, sorry, haha