Treinongeluk in slow motion

Dit is een van de belangrijkste boeken van dit moment, dus het verbaast enigszins dat het er elders nauwelijks over gaat, maar goed, we pakken de handschoen met liefde op. 

Privacy laat zich soms lastig verdedigen omdat het een wat abstract begrip is, ongrijpbaar, en het inperken ervan zich soms pas decennia later laat voelen. Om het maar even invoelbaar te maken: stel, alles gaat mis in uw leven, en op uw laagste punt belandt u in de spreekkamer van een psychiater of psycholoog. U deelt uw diepste geheimen en meest beschamende zielenroerselen. Het blijft immers tussen deze vier muren, de man of vrouw tegenover u heeft een medisch beroepsgeheim, dit is een daadwerkelijke safe space. Zou het niet ontzettend vervelend, vreemd, verontrustend zijn als de behandelaar wat besproken wordt - de inhoud van het gesprek - direct doorspeelt naar de overheid? 

Krankzinnig genoeg is dat waar we als land min of meer beland zijn. In De spreekkamer is lek reconstrueert journalist Tom Grosfeld hoe het zover heeft kunnen komen dat de ggz gedwongen is om de persoonlijke medische gegevens van zo'n 800 duizend patiënten aan de overheid door te spelen. Weliswaar verpakt onder pseudoniemen, maar die blijken relatief eenvoudig terug te herleiden tot de daadwerkelijke patiënten. Daar kleeft nogal een risico aan. In Finland werd onlangs een hacker tot zes jaar cel veroordeeld omdat hij de gegevens van 33 duizend patiënten had buitgemaakt en ze hiermee probeerde af te persen. 

Overheidsinstelling de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) verzamelt die gegevens om in kaart te kunnen brengen of de zorg wel efficiënt genoeg is, en dat klinkt niet alleen verschrikkelijk dystopisch maar is het ook. Want wie efficiënt te werk wil gaan, grijpt naar data, en wie naar data grijpt, neemt het doorgaans niet zo nauw met de privacy. Bovendien: van een botbreuk is nauwkeurig vast te stellen na hoe lang de genezing voltooid is, maar het zorgtraject van iemand die suïcidaal is laat zich wat minder makkelijk voorspellen. 

Grosfeld heeft een prettige pen en schrijft op meeslepende wijze over wat in de kern een loeisaai onderwerp is. Aangrijpend is bijvoorbeeld het bezoek aan ggz-patiënt Tilly, die als kind door haar vader is misbruikt en mishandeld. Tot haar ontsteltenis zit de overheid er nu plotseling ook bij als ze therapie heeft. Wat heeft die daar in godsnaam te zoeken?

Een absolute aanrader, dit boek. Volgende week in deze rubriek: eentje waarvan we wilden dat we het nooit gelezen hadden, en waarvan we hopen dat u dat nooit zult hoeven doen.

"Nog nooit heeft het opleggen van gedachten, gevoel of gedrag, anders dan waar dat rechtstreeks en objectiveerbaar de fysieke integriteit van een ander schaadt, tot iets goeds geleid"

6 mei 2022 – Kort na het bekend worden van het zoveelste geweldsincident met dodelijke afloop kwam de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie in samenwerking met GGZ Nederland met een verklaring. De kersverse en gedreven voorzitter: 

“We betreuren dit incident ten zeerste. Het is ons bekend dat de dader al jaren met ernstige psychische klachten liep en al meerdere keren hulp heeft gezocht*. We zijn ons volledig bewust van de belachelijk lange wachtlijsten. Daarbij gebiedt de eerlijkheid dat we het hele verhaal moeten vertellen. Niet alleen de lange wachtlijsten zijn een probleem maar ook de erbarmelijke werkomstandigheden van onze professionals. De grote GGZ instellingen worden de facto geleid door managers die in de meeste gevallen geen enkele affiniteit met de zorg hebben. Professionals worden lastig gevallen met Excel-sheets waarop hun productie van dag tot dag wordt bijgehouden. *

Onze medisch specialisten staan al jaren op een zijspoor. De enige reden dat er nog psychiaters bij GGZ instellingen werken, is om de zorg ‘declarabel’ te maken. Daadwerkelijk patiëntencontact is er eigenlijk niet meer, als het aan de managers ligt. Nu we het daar toch over hebben, die managers kunnen er niet veel aan doen want die worden er ook maar ingehouden. Het echte probleem is de compleet verziekte bestuurscultuur. Als je eenmaal directeur of bestuurder bent, is de enige weg naar de uitgang via een promotie hogerop. Nogmaals mijn excuses voor deze complete aanfluiting. Gelukkig investeren we al onze energie in het voorkomen dat dit nog een keer gebeurt. Er komen geen commissies en eindeloze praatgroepen meer want het probleem is duidelijk; opheffen die bende en opnieuw beginnen.”

Wat boffen we toch met de tijd waarin we leven. Er gaat wel eens wat mis, maar achter de schermen wordt er waarlijk een hedendaagse versie van het Apollo-programma opgezet. En dan ook nog vanuit onverwachte hoek, ditmaal zijn het geen techneuten en andersoortige nerds die met een inspanning die zijn weerga niet kent uiteindelijk een raket naar de maan schieten. Nee, het zijn onverschrokken psychiaters die hun verantwoordelijkheid nemen en laten zien dat ze hebben geleerd van de lessen uit het verleden. We kunnen er dan ook op vertrouwen dat dit incident echt het aller-allerlaatste was. Een noodzakelijke les. Of zoals een collega die liever anoniem wil blijven uit de werkgroep het beschreef “zonder wrijving geen glans”. Waarvan akte. 

Binnenkort rolt de minister van VWS samen met de GGZ een plan uit en dan zal blijken dat we nog slechts een week of wat van de oplossing van het probleem verwijderd zijn. Hoe het kan dat het allemaal zo snel is gegaan? Nou, laten we niet vergeten hoe getalenteerd onze vorige minister van VWS was. De enige reden dat hij niet bij de uitblinkers van Europa hoorde wat betreft het Corona-beleid, is dat zijn volledige aandacht op het kaartenhuis-dat-vroeg-of-laat-moet-gaan-instorten-dat-de-GGZ-heet lag. Wat een opofferingsgezindheid, hulde! Zijn collega-onderknuppel, de staatsecretaris heeft zelfs een borderliner in huis  genomen (“Ja bestuhmensuh, in zijn eigen godvergeten huis!”, sprak de vorige minister van VWS nog bij het kabinetsoverleg destijds), nog lang voor het salonfähig was om een lekker Oekraïens mokkel op zolder te stallen. 

Zo mooi is het om te zien wat er mogelijk is als intelligente mensen met ambitie en talent dat op de goede manier inzetten. Op het aanstaande Voorjaarscongres van de Nederlandse Vereniging van Psychiatrie komen 2000 psychiaters bij elkaar. Academisch opgeleide professionals met een vervolgopleiding van 4,5 jaar waarvan een groot deel ook nog gepromoveerd is. Eigenlijk hebben deze mensen helemaal geen congres nodig om samen tot mooie dingen te komen, de goede initiatieven schieten als paddenstoelvormige maanraketten de grond uit en de voorzitter van onze vereniging is vooral bezig om het enthousiasme wat te beteugelen. We kijken allemaal rijkhalzend vooruit naar de Goede boodschap en hoe we ons steentje bij kunnen dragen aan het oplossen van de echte problemen. Zin in!

En nu even terug naar de werkelijkheid...