Geenstijl

Een UITSTEKEND betoog in reactie op een essay over "wellness-rechts"

Er is alle reden om pessimistisch te zijn over de morele en culturele toestand van onze natie, maar misschien nog wel meer over de stand van het intellectuele debat. Het nationale keukentafelgesprek in Nederland Ophefland komt meestal niet verder dan de vraag of iets wel of niet gezegd had mogen worden in een praatprogramma, en alles wat wél richting het gebruik van meer dan twee hersencellen dreigt te bewegen wordt onmiddellijk bedolven onder een klamme deken van deskundigendubbeldeug en persoonlijke poldervetes. 

Maar nu is er serieus hoop mensen. Schrijver en jurist Roxane van Iperen, onder meer bekend van de internationale bestseller ‘t Hooge Nest en de 4 mei-lezing van 2021, heeft een indrukwekkend essay uitgebracht: Eigen Welzijn Eerst - hoe de middenklasse haar liberale waarden verloor (Uitgeverij Thomas Rap, 143 bladzijden).

Eindelijk - EINDELIJK! - produceert een belangrijke denker uit mijn generatie een springplank naar een breder debat over waar we staan met onze morele en politieke cultuur, en waar we naartoe zouden kunnen gaan. Er staat vanzelfsprekend van alles in waar de lezer het niet mee eens kan zijn en er missen wat ontwikkelingen, maar het is een essay - dat hoort te prikkelen nietwaar? 

**De middenklasse, nativisme en populisme
**In haar essay vraagt Van Iperen zich hardop af hoe het kan dat het naoorlogse vooruitgangsgeloof de laatste jaren ogenschijnlijk zo snel is afgebrokkeld, en waarom een ooit tolerante Hollandse middenklasse voor een aanzienlijk deel is weggerend bij de traditionele middenpartijen en zich genesteld heeft bij conservatief rechts extremisme en louter op zichzelf betrokken, head first in het konijnenhol gepleurde wellnesswappies. Ze spaart hierbij het heilige Hollandse Vrouwbeeld niet en dat is alleen maar te prijzen.

Van Iperens premisse is dat de naoorlogse middenklasse een zelfbeeld van openheid en tolerantie heeft gekend. Is dat eigenlijk wel zo, of romantiseert ze hier een toch al gekleurde herinnering die uitentreuren herhaald is in de media? Wat wel met zekerheid vastgesteld kan worden, en dat doet de schrijver ook, is dat een paar naoorlogse generaties het telkens materieel beter kregen dan hun voorgangers, en dat die eeuwige groei nu dreigt te stokken. Starters kunnen het shaken om zonder eigen megavermogen een huis te vinden, en mensen die door ziekte, pech of pure kwaadaardigheid van een inhumane overheid buiten de boot vallen moeten het tegenwoordig zelf maar uitzoeken in onze onvolprezen participatiemaatschappij. 

Als startpunt van de teloorgang van de gematigde middenklasse kiest Van Iperen de opkomst van het politieke nativisme, zeg maar de tijdlijn Fortuyn > PVV > FVD, met een steeds hardere negatieve framing van migranten. Wat echter mist in haar analyse is een bredere inbedding van dat verrechtste discours, dat natuurlijk niet zomaar uit de lucht kwam vallen.

Het is tegenwoordig bon-ton om net te doen alsof bijvoorbeeld een Fortuyn als een deus-ex-machina in Den Haag landde en pardoes de islamofobieknop indrukte, maar dat is me toch net iets te simpel. In de hoofden van de kiezer speelden 911, de moorden op Fortuyn en van Gogh, een 15 jaar lange wereldwijde meteorietregen van Islamitische aanslagen die zogenaamd niets met de Islam te maken hadden en de afgrijselijke goedpraterij daarvan in de media (wat is nou de kans dat je omkomt bij een aanslag, een keukentrapje is veel gevaarlijker, toch?) ook altijd een rol. Tegen die achtergrond kon een Wilders groot worden, niet vanwege zijn bijzondere retorische kwaliteiten ofzo. Baudet was een soort vluchtheuvel voor mensen die denken dat ze netter zijn dan Wilders, en bijna iedereen heeft hem onderschat. Maar goed, die heeft zichzelf inmiddels naar een zijlijn van de zijlijn gemanoeuvreerd met z’n krankzinnige samenzweringsgezwets en z’n openlijke steun voor volkerenmoordenaar Putin.    

Fear of Falling, De Elite™ en They Took Our Jobs!!
Aan de hand van Barbara Ehrenreichs boek Fear of Falling: The Inner Life of the Middle Class (1989) duidt Van Iperen vervolgens de verschuiving van angst voor een externe dreiging (de migrant) naar een focus op het behoud van het eigene: zelfzorg gaat de afgelopen jaren de boventoon voeren, evenwel zonder dat de egocentrische aspecten daarvan aan de kaak worden gesteld. 

Hoewel haar observatie van een vallende Nederlandse middenklasse op zichzelf klopt, heb ik toch een broertje dood aan het eeuwige Amerika-haakje. De Vervelende Staten vormen een lompe, jonge natie van zwaar gelovige inwoners met een obsessie met geweld. 

En zelf zou ik nog ruimtegebrek als oorzaak van de Nederlandse angst om te vallen toevoegen. Jan met de iPad schuift niet alleen naar rechts uit angst om van een maatschappelijke ladder te vallen, maar ook omdat het rationeel gewoon niet langer te verkopen is dat er elk jaar 200.000 mensen ons land binnenkomen zonder dat daar de consequenties van worden ingevuld. Waar moeten die mensen wonen, werken, recreëren?

Een overheid die hier geen antwoord op formuleert organiseert z'n eigen extremisme. Van de week nog jubelde D66-fractievoorzitter Jan Paternotte op Twitter over het belang van immigratie voor Nederland. Op de vraag waar al die immigranten dan moeten wonen - huizen bouwen doen we ook al nauwelijks meer vanwege stikstof - kwam uiteraard geen antwoord. Zelfde verhaal zie je bijvoorbeeld bij een GroenLinks: de hele wereld moet hier kunnen wonen, maar er mag natuurlijk niet gebouwd worden op het landje achter de huizen van GroenLinksers, anders verdwijnt de gezegende grutto. Het is mede dat soort koekenbak waardoor kiezers naar rechts schuiven. Mensen zijn niet helemaal gek natuurlijk. Het egoïsme waar Van Iperen op doelt is volgens mij dus nog veel wijder verbreid: het zit evengoed op well-to-do links.

Aansluitend stipt Van Iperen kort het fenomeen ‘elite’ - of eerder een gebrek daaraan - aan.

Gearriveerde Nederlanders doen allemaal net alsof ze louter op basis van verdienste omhoog zijn geklommen en alsof ze beslist niet elitair zijn - dat maakt de gemiddelde D66-prominent ook zo onuitstaanbaar. Het hele idee van een elite die nog het bewustzijn heeft dat positie ook andere verantwoordelijkheden met zich meebrengt dan preken tegen het onbeschaafde grauw is long gone. En zodra het succesvol zakendoen in de soep loopt drukt men z’n snor (hoi Sywert!). We leven kortom in een meritocratie met lusten, maar steeds meer zonder lasten. De lasten zijn voor de sukkels die belasting betalen. Ook het fenomeen ‘welfare chauvinism’ (welzijnsnationalisme) - zie They Took Our Jobs!! uit South Park - komt langs.   

**Wellness-rechts, antisemitisme en extreemrechts
**Van Iperens beschouwing over wellness-rechts, van QAnon tot corona-ontkennende moederhartmutsen in onze polder, is even herkenbaar als hilarisch. Maar ook doodeng, vanwege de onderstroom van klassiek antisemitisme, dat weer helemaal terug van nauwelijks weggeweest lijkt. Puntje van kritiek is dat internet zoals zo vaak een te belangrijke rol krijgt toebedeeld. Zo is Trump groot geworden door televisie, niet door Facebook - hij werd in de jaren '80 al aanbeden als toffe vastgoedschavuit in de liberale media, gewoon bij de superduperdeugende Oprah Winfrey.

Zelf zou ik de rol van religie meer benadrukt hebben: wij hebben hier altijd zoveel respect gehad voor religie, dat we batshit crazy schoolpleinmoeders ook maar op de koop toe hebben genomen. Als je eenmaal toestaat dat vaccinweigering op basis van geloofsovertuiging iets goeds en rechtstatelijks is, moet je de Rudolf Steiner-brigades en de moederhartmutsen ook tolereren. 

Het essay eindigt met een waarschuwing: het anti-liberale gedachtegoed wint aan kracht in het Nederlandse discours en in de politiek - zo gingen in 2021 zeven van de veertien onderzochte verkiezingsprogramma’s tegen de democratische rechtsstaat in. De diepere bron van rechts extremisme is nog altijd eeuwenoud christelijk nationalisme, gebouwd op een fundering van klassiek antisemitisme.  

Zelf zie ik in de Nederlandse setting het grote gevaar van extreemrechts niet zo. Althans, niet zoals het in de doodvermoeiende mantra's in de media en in elk doodvermoeiend jaarverslag van de AIVD en dreigingsbeeld van de NCTV wordt opgevoerd. 

Extreemrechts zit hier verstopt in stemgedrag en in online woede, maar het heeft bij lange na niet de fysieke organisatie zoals in sommige andere landen. En een aanzienlijk deel van het probleem zit op GymnasiumLinks en in keurige media-outlets, waar men al tien jaar lang openlijk roept dat de """witte""" man zo’n beetje de schuld van alle ellende op de wereld is. No way dat die vermaledijde blanke man ooit nog terugkeert bij links natuurlijk, die kijkt wel linker uit.

Nee, ik zie voor Nederland het grote gevaar in apathie. Nederlanders waren altijd al a-politiek en worden steeds a-politieker. Mensen haken meer en meer helemaal af bij de samenleving, de overheid en de politiek. In de ogen van Jan met de iPad - zie de Toeslagenmisdaad -  is de overheid er toch niet voor hem. En de middenklasse gaat ook steeds meer die kant op, de kant van de Russische apathische burger: politiek is voor carrièristen en minkukels, en je zorgt alleen voor je eigen familie. En geef die burgers eens ongelijk, als je de VVD vorige week moedwillig het debat over de staatsontvoerde kinderen zag saboteren. 

Den Haag is allang in een vreselijk cynische bestuursbiotoop gemuteerd, apathie is de enige logische uitkomst.

Eigen Welzijn Eerst van Roxane van Iperen leest als een trein, en het biedt mogelijkheden om het debat over Waarheen, Waarvoor met onze natie eindelijk eens naar een hoger plan te tillen. Koopt dat essay, en doe er je voordeel mee!

Joris de Savornin Lohman
aka @Denkjewel