Op 14 augustus 2013 werd Fipronil in de EU verboden voor gebruik als gewassenbescherming.

27 mei 2013 had de EFSA een presentatie gehouden dat zaden, gedompeld in dit middel, een negatief effect hadden op onze bijenpopulatie. Bijen zijn voor veel voedzame planten een belangrijk onderdeel van de voortplanting, dus dat was niet acceptabel. 

In die presentatie werd al gewezen op het risico's dat het gif ook vanuit de buitenkant van het zaadje via de plant zelf in de bijen terecht kwam. Vandaar ook uitzonderingen op het verbod voor gewassen die in kassen worden gekweekt, of voor de bloei worden geoogst. Het is al ruim vier jaar algemeen bekend dat dit gif door een leven wezen heen in de voedselketen wordt doorgegeven.

Vervolgens verweert de topman van de NVWA dat hij weliswaar in november gewaarschuwd is voor Fipronil in kippenstallen, maar dat het risico dat het gif in de kip of het ei als een totale verrassing in juni of juli kwam. Dit terwijl de reden om dit gif te verbieden in de EU precies dat soort verspreiding is.

De staatssecretaris van EZ, Martijn van Dam, stelde in Jinek dat er een anonieme tip lag dat Fipronil in pluimveebedrijven zit, maar vond dat ook geen aanwijzing dat er gif in eieren kon zitten. Er is in november wel een strafrechtelijk onderzoek gestart, maar niemand komt acht maanden lang op het idee om eieren en kippen preventief te laten testen.

De staatssecretaris meldde eerst dat Fipronil in stallen verboden was. Het doel van het verbod was ook hem ontgaan. Vervolgens meldt hij dat ze een maand lang bezig zijn geweest de administratie boven tafel te krijgen. Terwijl er al een strafrechtelijk onderzoek liep, en dit dus ook direct via een inval, doorzoeking, inbeslagname of opvragen bankafschriften had gekund. 

Minister Schippers beweerde dat de anonieme melding geen adressen bevatte. De melder staat daar lijnrecht tegenover, en beweert dat hij betrokken bedrijf Chickfriend plus haar leverancier netjes doorgegeven heeft. Bovendien hebben de NVWA en ministeries helemaal geen adressen nodig, om gewoon vóór de tip al steekproeven te houden in supermarkten. 

De NVWA roept dat dezelfde anonieme tip niet duidelijk was, dat haar adviesbureau geen risico's zag en als laatste dat de Belgen te laat een rechtshulpverzoek deden. Waar is het eigen initiatief van deze club? Hadden ze er niet vóór november 2016 zelf achter moeten komen? Wat doet deze club eigenlijk uit zichzelf?

Onvoldoende preventieve steekproeven De minister en staatssecretaris en topman NVWA beantwoorden namelijk een belangrijke vraag niet: Waarom is deze besmetting niet uit eigen testen naar voren gekomen, voordat de eerste anonieme tip of rechtshulpverzoek kwam? Tot in hoeverre wordt ons voedsel getest? Waarom zijn we afhankelijk van klokkenluiders en rechtshulpverzoeken?

De topman meldde ook dat de NVWA honderden van deze tips krijgt, en deze alleen summier kan onderzoeken. Minister Schippers roept in Jinek dat ze allemaal volledig onderzocht worden. Deze drie musketiers zijn een setje struisvogels die met vingers in de oren in een doofpot vertoeven, maar toch met een ander beeld op de werkelijkheid eindigen.

Meetresultaten onder de pet Dat de concentratie Fipronil langzaam daalt in de stallen is duidelijk. Eenmalig aangebracht in de stallen, en daarna verdwijnt het in het kippenvlees, eieren, mest, grondwater en fijnstof. Hoe langer je wacht, hoe kleiner het probleem. Tegen de tijd dat het in de krant stond, was het meeste gif al via de voedselketen uit de stal verdwenen.

De NVWA heeft inmiddels metingen gedaan bij de betrokken bedrijven. De NVWA weet ook vanuit de administratie van Chickfriend hoe lang er zit tussen besmetting en meting. Bij het ene bedrijf is een paar dagen na besmetting gemeten, bij het andere na weken of maanden. Genoeg informatie om in te schatten hoe snel de concentratie daalt binnen vergelijkbare bedrijven.

Blootstelling onbekend Andersom valt in te schatten hoeveel Fipronil in de eieren zat in de periode voor deze metingen. Als de vervalcurve bekend is, kan deze ook terug in de tijd gevolgd worden, voor een inschatting hoe hoog de concentraties in eieren zijn geweest. Als die verschillende concentraties bekend zijn, samen met het eetgedrag van consumenten, is in te schatten hoeveel mensen hebben binnengekregen.

Dat is voor een minister van volksgezondheid de eerste taak in een crisis zoals deze. Nu loopt het met een sisser af, aangezien mensen niet massaal in het ziekenhuis liggen, maar bij een echte ramp is deze informatie al een jaar gewenst. De basis van een medische behandeling is weten wat de patiënt mankeert. In plaats daarvan wordt geen enkele meting gepubliceerd.

**Open einde ** Vorige week schreef de NVWA bij de meest besmette eieren “acuut gezondheidsgevaar”, nu staat er “adviseert niet te eten”. Bij elkaar een inkijkje hoe beïnvloedbaar deze organisatie is. Welke uitspraak juist is, weet niemand. Inclusief minister VWS, staatssecretaris EZ en topman NVWA. Simpelweg omdat de beschikbare informatie niet gepubliceerd en verwerkt wordt.

De politici spelen woordspelletjes dat er wel gewaarschuwd is voor gif in de stal, maar niet voor gif in het ei. Menen daarmee minimaal negen maanden laksheid te verklaren. Ondertussen blijven twee hoofdvragen liggen: Hoeveel hebben mensen het afgelopen jaar binnengekregen? Waarom is Nederland afhankelijk van België om de voedselveiligheid te borgen?

Als dit een generale repetitie was, dan ben ik bang voor de première.

FEYNMAN