Het is een paar kabinetten niet gelukt grip te krijgen op de belastingdienst. Het toeslagencircus is sinds de invoering een gemakkelijk doelwit voor Europees uitkeringstoerisme. Dat leidde tot Kamerbrede populistische oproepen tot strenge controles tot achter de voordeur. De automatisering is een clusterfuckup waarmee je boeken kunt vullen, ze weten oprecht niet meer hoe het zit. Het evenwicht is zoek, privacy is weg, het sociale vangnet is stuk en de schatkist staat wagenwijd open.

Het systeem voor een alleenstaande parttime werkende ouder is zo complex dat er jaarlijks ruim tien formulieren worden ingevuld om tot tachtig betalingen te komen. Als dat hele kaartenhuis optimaal verloopt eindigt moeder & kind net boven het sociale minimum, beetje zand in de motor en er staat geen eten meer op tafel. Achteraf kijken of het klopt is moeilijker dan kwantummechanica.

Mensen in een woningbouwcomplex zien de stress bij iemand die voor een appel en een ei gaat werken. Het mantra van sommige niet-werkenden, is kiezen voor “de veiligheid van een uitkering.” Geen ongedekte verborgen arbeidskosten zoals extra voedsel, vervoer of representatieve kleding, simpelere en minder formulieren voor hogere koopkracht, die je kunt aanvullen met zwartwerken.

Het nieuwe normaal is niet jarenlang vol te houden of te betalen.

De uitgestelde spoedwet over corona kent geen einddatum, het kabinet mag halfjaarlijks zonder overleg verlengen. Aangezien deze coronawet de grondwet meermaals schendt, lijkt mij maandelijkse verlenging via beide Kamers geboden.

We hebben al kunnen proeven wat deze noodwet betekent. Politie die zonder machtiging hun sleutel voor noodgevallen misbruikt om een slaapkamer van een studente binnen te wandelen. Ze slaapt niet meer. Studenten die keukens, woonkamers en badkamers delen, maar bekeurd worden als ze samen op hun eigen balkon van hun eigen huis zitten.

Het doet denken aan de sociale dienst of sociale verzekeringsbank die tijdens huisbezoeken tandborstels kwam tellen. Was er wel recht op een alleenstaande AOW of bijstand? Of aan de Haagse pandjesbrigade die inbrak in het verkeerde huis. Woonden er te veel mensen? Straks wordt er gecontroleerd of er niet te veel mensen op de koffie zijn. Het huisrecht sterft aan corona.

Er is nog geen extra staatsschuld of begrotingstekort, maar Sinterklaas kan met een volle zak naar het Zuiden.

Nederland staat qua koopkracht veertiende in Europa, op gelijke voet met Frankrijk. Van de top 5 zitten er vier niet in de EU en het bancaire belastingparadijsje Luxemburg vormt de uitzondering. Tegen die achtergrond is het vreemd dat Nederland de grootste nettobetaler van de EU is.

Dat zal nog lang zo blijven, alle nieuwe leden en kandidaat-leden van de EU hebben extreem lage koopkracht. Dat de EU daarmee een steeds zwak kaartenhuis is, werd pijnlijk duidelijk met deze pandemie. Weinig interne productie van beschermingsmiddelen en medicijnen, dus de extra zorguitgaven werden nauwelijks gecompenseerd met extra inkomsten.

Decennia na de val van het IJzeren Gordijn zijn de sporen van een half eeuwtje communisme nog steeds in de portemonnee van kameraden zichtbaar. West-Duitsland heeft met de inlijving van 16 miljoen Oost-Duitsers een steekproefje gedaan hoeveel zoiets kost. Tweeduizendmiljard over dertig jaar, de helft aan uitkeringen. Bij de huidige Europese expansiedrift was Oost-Duitsland een amuse.

Deze shutdown heeft ruim veertigduizend Nederlanders gered

43 miljoen Amerikanen hebben in negen weken een werkloosheidsuitkering aangevraagd. Dat is een kwart van hun beroepsbevolking, meer dan de 37 miljoen gedurende 18 maanden tijdens de complete kredietcrisis. Een getal dat nog gaat stijgen, want 15 staten delen nog geen gegevens. Hun economische malaise komt vanzelf onze kant op.

Langzamerhand kunnen we schatten hoeveel mensen we met deze shutdown hebben gered. 2850 mensen hadden een intensive care bed nodig. Daarvan zijn er 814 overleden, 459 zijn herstellende maar hebben het ziekenhuis nog niet verlaten en 1276 hebben het ziekenhuis levend verlaten. Het harde werk in de zorg heeft via de IC ruim tweeduizend mensen gered, waarvoor hulde.

Dit dossier is geen incident. Het is een inkijkje in hoe de staat reageert op haar eigen falen.

Wat deed ruim honderdduizend kilo vuurwerk in een woonwijk? Een vraag die bij iedereen direct door het hoofd schoot toen we twintig jaar geleden de eerste beelden zagen. Een vraag die we nog steeds hebben.

Wat Paul van Buitenen 1386 pagina's lang aantoont, is hoe lang er naar deze ramp door ambtenaren is toegewerkt, en hoe al twintig jaar deze casus onder het tapijt wordt geveegd. De aandacht wordt het liefst gevestigd op zondebokken, niet op de ambtenaren die het allemaal legaliseerden of verbeterpunten voor andere bedrijven en brandweer.

De Pikmeer-arresten geven overheden, politici en ambtenaren ongekende strafrechtelijke immuniteit, en werden daarmee door de Hoge Raad boven de wet geplaatst. Deze denkfout blokkeerde strafrechtelijk onderzoek naar de gemeente, foutieve blusvoorschriften die een kind al onderuit haalt, de goedkeuring vanuit Defensie en vele anderen. Dat gaf tunnelvisie op particulieren.

De recherche heeft honderden internationale rechtshulpverzoeken gedaan om aan te tonen dat er 12% meer en zwaarder vuurwerk zou liggen dan volgens de vergunning was toegestaan, maar vraagt zich niet af hoe er 158.500 kg in een woonwijk mocht (PDF). Met de helft was het aantal doden & gewonden of het rampgebied hooguit gehalveerd, nog steeds onacceptabel.

Een mondkapje kost een eurootje en gaat maximaal drie uur mee. Als iemand daarmee een dagje extra kan werken, verdient dat zich honderd keer terug.

Het RIVM is bang dat mondkapjes leiden tot wangedrag, en dat was terecht. Nadat de repatriëringsvlucht op Schiphol landde, had de helft van de passagiers het mondkapje beneden de neus. Dan blijft van de heilzame werking weinig over, terwijl ze net uren in een metalen buisje zaten opgesloten waarin de lucht werd voornamelijk rondgepompt.

Een “Karen” uit Kentucky had het midden uit haar mondmasker geknipt, zodat ze makkelijker kon ademen. Ze verlaat haar woning, gaat naar een winkel en bukt om onder het plexiglas door te praten met het personeel. Ze is slim genoeg om een auto te besturen, maar begrijpt onvoldoende hoe het virus zich verspreidt, waardoor ze meerdere barrières tegen het virus saboteert.

Dit zijn misschien een extreme gevallen, maar subtielere versies die regelmatiger worden uitgevoerd zijn gevaarlijker. Toen auto's met kooiconstructies, riemen en plofzakken een stuk veiliger werden, trapten bestuurders iets harder het gaspedaal in en overleden uiteindelijk meer mensen. Een gevoel van veiligheid leidt tot gemakzucht, risicoaanvaarding en uiteindelijk onveiligheid.

De economie in de eurozone is het eerste kwartaal van 2020 met 3,8% gekrompen. De economie van de VS kromp met 4,8%. Deze landen waren in januari & februari nog in de ontkenningsfase, de meeste krimp zit eind maart, toen landen dichtgingen. Dit gaat extreem hard. Maart 2020 doet een wedstrijdje met de complete kredietcrisis van 2008.

Bij deze krimpcijfers zit april nog niet. De eerste volle maand van thuiswerken, afstand houden en handen wassen, zonder vliegverkeer, zonder feesten en zonder kapper. Komende week een dodenherdenking op een lege Dam. We vieren 75 jaar vrijheid en vrede in het volle besef dat ook mei en juni economisch verdere stappen achteruit worden.

De verwachtingen voor dit kwartaal zijn ongunstig. Het Congressional Budget Office (CBO) verwacht 12% krimp in de VS. De banken Morgan Stanley & Goldman Sachs verwachten 30% krimp. Het IMF verwachte half april nog 7% economische krimp voor de EU. Duitsland verwacht 9,8% krimp.

Om deze getallen in perspectief te zetten, de lange depressie eind negentiende eeuw kende een 10% productiedaling, over een periode van meerdere jaren. Die depressie werd mede gestart door de paardengriep van 1872. De latere grote depressie zag in 1932 een economische krimp van 12,9% in een jaar, na belastingverhogingen middenin een crisis.

Langzaam komen de eerste factuurtjes van de coronacrisis.

Rutte sprak over een begrotingstekort van 11,8% BBP en een stijging van onze staatschuld van 46% BBP naar 65% BBP. Dat komt niet direct met elkaar overeen, omdat het BBP sterk krimpt. 

Door de krimpende economie heeft de overheid lagere belastingopbrengsten. Alle winst en winstbelasting verdampt meestal bij het eerste stukje gemiste omzet. Er staan nieuwe overheidsuitgaven gepland, vooral in de vorm van helikoptergeld, iets wat een paar maanden geleden nog ondenkbaar was. Voor Nederland is dat op zichzelf nog behapbaar, maar dankzij het lidmaatschap van een unie, zit er voor ons nog meer in het vat. 

Ter voorbereiding op het zoveelste coronatopic keek ik naar een interview met Johan Giesecke, een van de meest ervaren epidemiologen ter wereld. Hij was van 1995 tot 2005 de staatsepidemioloog van Zweden, en van 2005 tot 2014 Chief Scientist of the European CDC. Nu is hij lid van de strategische technische adviescommissie van de WHO.

Vanaf de zeventiende minuut gaat de professor echt los. De schade van corona is niet alleen in mensenlevens, (tijdelijke) invaliditeit, zorgkosten, economische schade, nee het gaat nog verder, we zijn de democratie aan het ontmantelen. Hij maakt zich zorgen om de dictatoriale trend in Oost Europa. Victor Orban werd bijvoorbeeld voor eeuwig autoritair heerser van Hongarije.

Als iemand hoest is het goedkoper die een paar keer te testen, dan deze als een Covid-19 verdachte wekenlang in huis op te sluiten.

Het lijkt binnen de papieren werkelijkheid dat de voorgestelde maatregelen in voldoende mate zijn uitgevoerd om de groei van het aantal ziekenhuisbezoeken, het IC gebruik en aantal slachtoffers te temperen. Echt niets is zeker, want veel slachtoffers worden niet getest.

Van de congregatie Zusters van Liefde overleden er binnen een paar uur drie, twee waren getest en gaan de boeken in als Covid-19 slachtoffer, de derde had dezelfde klachten, maar werd niet getest. Dat is landelijk beleid in verpleegtehuizen, als het drie keer op een afdeling is aangetoond, wordt de rest niet meer getest, ze tellen letterlijk niet meer mee.

Andersom worden te weinig mensen zonder klachten getest, Nederland heeft geen inschatting bij het Imperial College London over het percentage van de bevolking dat besmet is. (PDF) Italië is tussen de 3,2% en 26% besmet, misschien hebben de zwaarst getroffen regio's daar groepsimmuniteit. Het RIVM is pas vorige week begonnen aan zo'n steekproef.

Anderhalve meter is volstrekt onvoldoende

Woensdagavond werd ieder kritisch geluid bij Op1 netjes kaltgestellt. We moeten netjes het RIVM volgen. Dat lijkt me een slim plan van de NPO. Maar zouden ze dan ook willen vertellen welke versie? Ik herinner me een paar uitspraken: “We zijn goed voorbereid”, “de kans op een besmetting in Nederland "nihil" is”, “Het is niet heel erg besmettelijk” en “als je niet ziek bent, kunt je het niet overdragen”.

Ik vraag me af of de groep die vorige weekend verketterd werd voor nonchalant buitenspelen, zich nog lieten misleiden door achterhaalde bagatelliserende adviezen. Het kabinet wilde de scholen niet sluiten, maar werd ingehaald door de werkelijkheid. Noorwegen vond vijf gevallen waar kinderen de ziekte mogelijk doorgaven, ons kabinet wil dinsdag besluiten wat er allemaal weer opengaat.

Deze zachte heelmeesters draaien laat, onduidelijk en behoedzaam aan knopjes. Gisteren werden de regels om thuis te blijven aangescherpt. Niet alleen bij koorts blijft het complete gezin thuis, maar ook als een gezinslid benauwdheid ontwikkeld. Het werd zo subtiel gebracht, dat het iedereen is ontgaan. De andere gezinsleden met of zonder waargenomen klachten vormen in de ogen van het RIVM nu wel een onaanvaardbaar risico.